Bewustzijn

14 maart 2010

Bewustzijn is voor mij het grootste mysterie dat er is. Het centrum ervan heb ik altijd in de buurt van de pinealis gelokaliseerd, maar verder kwam ik niet. Met al mijn betrokkenheid met psychedelica kwam ik er niet achter van wat voor soort spul bewustzijn was gemaakt, hoe het eruitzag, welke vorm het had, hoe groot het was, en hoe je het kon in- en uitschakelen alsof het een elektromagnetisch veld was dat je op diverse manieren kon beïnvloeden. Nergens weten we zo weinig over als bewustzijn, terwijl we het vrijwel continu bij ons dragen. Ik identificeer me het liefst met mijn bewustzijn, want dat is immers het onveranderlijke in mij en daarom mijn kern. Maar ik geef toe dat ik het daar laatst tijdens een kanaalbehandeling niet makkelijk mee had! De wereld is vol van zaken die je afleiden van je zelfbewustzijn, wat Bhagwan de getuige noemt. Daarover gaan dan ook veel spirituele tradities – zeker de Advaita Vedanta – en het doet me dan ook goed dat onlangs bij Uitgeverij InZicht een vierde druk is verschenen van Bewustzijn van Alexander Smit (1948-1998).  Ik ken weinig andere boeken die zo levendig en echt ingaan op dit onderwerp. Ik lees dit boek, dat vooralsnog alleen verkrijgbaar is via de website van het tijdschrift InZicht, dan ook met rode oortjes en laat me erdoor tot allerlei ideeën verleiden.

Voor ervaren is bewustzijn nodig, maar voor bewustzijn is geen ervaring nodig – bewustzijn gaat aan ervaring vooraf en schept er de voorwaarden voor. Zoals een filmscherm ook zonder film blijft bestaan, maar een film wel het scherm nodig heeft. Net als het scherm is het bewustzijn neutraal en accepteert het alles dat erop wordt geprojecteerd. Het wordt ook niet besmet, want na welke film dan ook blijkt het nog steeds wit te zijn. En dit alles is mogelijk omdat het bewustzijn zelf geen inhoud heeft en open staat voor alles dat erop wordt geprojecteerd. Het is jammer dat in het dagelijks spraakgebruik het begrip bewustzijn vaak verward wordt met de inhoud ervan. Want bewustzijn is eigenlijk de alles omvattende container van de inhouden in de vorm van waarnemingen, gevoelens en gedachten. Vreemd genoeg is bewustzijn wellicht het beste te vergelijken met de leegte, het niets dat al het bestaande omsluit en in zich heeft. Want alleen het niet-iets kan het iets waarnemen, zoals alleen het subject het object kan zien.

En nu wordt het heel grappig. Want het gegeven dat er zowel subjecten als objecten zijn is helemaal in tegenspraak met dezelfde Advaita, die immers het non-dualisme, de niet-tweeheid propageert. Als alles één is kan er geen verschil zijn tussen subject en object. Dan is eigenlijk alles subject of object! Het leuke is daarbij dat het subject nooit te vinden is, want zodra we alleen nog maar aan het subject denken hebben we het al tot object gemaakt. Ofwel je kunt nooit jezelf vinden, want wat gevonden wordt kan nooit hetzelfde zijn als de vinder. ‘Gedachten of emoties of het lichaam kunnen gelokaliseerd worden, maar bewustzijn zelf niet,’ vertelt Alexander Smit op pagina 154 van het bewuste boek. En iets verderop: ‘Je wezenlijke natuur kan niet gelokaliseerd en daarom ook niet ervaren worden. Wat je ook ervaart, het kan nooit je wezenlijke natuur zijn, hoe prachtig het ook is.’ En verderop vertelt hij op pagina 160: ‘En zolang je jezelf wil verbeteren leef je in waan omdat je niet weet wat dat ‘zelf’ is. Je weet niet wat dat ‘ik’ is. Je sleutelt dus aan iets waarvan je niet weet wat het is. Als je zoiets met een auto zou doen, krijg je op je duvel.’

Zelfkennis is dus onmogelijk, en zo rekent Alexander Smit af met alle zelfonderzoekers die menen daarmee op een spiritueel pad te zijn. En het lijkt erop dat op de bekende vraag ‘Wie ben ik?’ maar één antwoord mogelijk is: ik ben het Niets, de leegte die al het gemanifesteerde omhelst. En omdat ik dat Niets ben, besta ik eigenlijk niet – en daar is Tony Parsons het helemaal mee eens. Maar omdat ik als Niets alles omhels ben ik tegelijk dat Alles, en besta ik ook daarom niet, omdat ik met alles versmolten ben. Een van de meest radicale conclusies uit de Advaita is dan ook dat alles hetzelfde als niets is. Alsof objecten die bestaan uit gevormde volheid niets anders zijn dan samengeperste subjecten, samengetrokken vormloze leegte. Deze mooie woorden zijn nog niet allemaal echt doorleefd, maar ze doemen niet voor niets als een soort intuïtieve wegwijzer in me op. Ze laten zien waarom het staren naar de sterren zo verlokkelijk is en zo’n gevoel van thuis-zijn geeft. Het verlangen om me te laten vallen en oplossen in die donkere stille diepte, alsof dit het mysterie is dat ik zelf ben. ‘Life is not a problem to be solved, but a mystery to be lived,’ zei Bhagwan altijd. De beste manier om zelfkennis op te doen is dan ook om in heimwee op je rug naar de sterren liggen kijken.

Gepost in Spiritualiteit