Wij worden één

21 november 2013

Hoeveel eikels zitten er in deze pot? We zijn allemaal wel eens tegen de uitdaging opgelopen om een mooie prijs te winnen door het goede aantal van iets te raden. Zoals knikkers of munten in een fles, of blikjes cola op een pallet. In NRC Weekend van 9 november vertelt Marcel aan de Brugh over een professor die 160 mensen liet raden hoeveel snoepjes zich in een pot bevonden. Als hij alle antwoorden door 160 deelde kwam hij op een gemiddelde van 4.514 terwijl er in werkelijkheid 4.510 snoepjes in de pot zaten. Wow! Een juf Lies uit Waalre herhaalde dat met 34 kinderen uit groep 8 die moesten raden hoeveel eikels er in een pot zaten. Het resultaat viel tegen: het gemiddelde was 511 terwijl de pot 739 eikels bevatte. Maar ze herhaalde het experiment met alle 150 leerlingen van groep 4 tot en met 7, en toen kwam het gemiddelde uit op 743 wat slechts 4 meer is dan het werkelijke aantal eikels! Hoe groter het aantal mensen, hoe meer hun collectieve gemiddelde bij de waarheid kwam!

Bestaat er dan toch iets als het zo door de nazi’s misbruikte gesundes Volksempfinden? Weet het collectief meer dan het individu? En als grotere groepen mensen meer over de waarheid kunnen vertellen, zou dat dan ook niet iets kunnen zeggen over die andere ideeën van Plato, over schoonheid en goedheid? Dat het collectief beter dan het individu weet wat mooi is, en hoe je goed kan doen? Dat klinkt bijna communistisch! Maar ik moet er niet aan denken dat de grote massa’s die zich door van alles laten meeslepen – voetbal, koppen in De Telegraaf en bier – het ideale voorbeeld van schoonheid, waarheid en goedheid zijn. Dat hoeft trouwens ook niet, want dat zijn specifieke groepen mensen die niet de hele mensheid vertegenwoordigen, en die wellicht een heel ander leven gingen leiden als ze met andere groepen werden verbonden. Want hoe groter de groep, hoe dichter bij de werkelijkheid. Het is alsof er dan een iedereen omvattend organisme ontstaat dat Plato’s ideeën benadert, terwijl de mensen die daarvan deel uitmaken dat helemaal nog niet hoeven te merken. Wat het collectief weet, weet het individu nog niet: dat raadt het aantal eikels of snoepjes nog steeds verkeerd.

Het lijkt erop dat we allemaal cellen zijn in een lichaam, cellen die ieder een eigen leven leiden maar zich wellicht niet bewust zijn van het totaal waarvan zij deel uitmaken. Nog niet. Want hoewel elke cel een klein individuutje is, zou er wel eens een moment kunnen komen dat het zich bewust wordt van – en zich identificeert met – het grotere geheel, het lichaam. En technologie kan daarbij behulpzaam zijn: ratten zijn in staat via het internet met elkaar communiceren, zoals de Braziliaanse onderzoeker Miguel Nicolelis aantoont. En wel van brein tot brein! Zou zo’n rat nog weten wat zijn eigen gedachtes zijn, en welke niet? En als wij mensen op zo’n manier met elkaar in verbinding worden gebracht, weet je dan nog wat je eigen gedachten, gevoelens en daden zijn? Dan heb je alleen maar die van de grote groep, en hoe meer mensen met elkaar communiceren, hoe dichter ze waarheid, schoonheid en goedheid benaderen. Het gevoel van een individu, een eigen persoonlijkheid te zijn verdwijnt.

Niks geen privacy meer, geen ikken en ego’s meer. Gewoon opgaan, versmelten met het grotere. Alle mensen worden vervlochten tot één wezen. Dat zich net zo bewust is van de mensen waaruit hij is samengesteld als wij dat nu zijn van de cellen die ons lichaam vormen. En raar idee. ‘Dat iemand op organische wijze versmolten kan zijn met de massa, doordesemd van haar waarden en feilloos bewust van haar veranderlijke smachten, neigt dan ook eerder naar mystiek dan naar politiek,’ schrijft David Van Reybrouck op pagina 24 van zijn boek Tegen verkiezingen. Maar het is wel vaker voorgekomen dat wetenschappers op mystieke aangelegenheden stuitten. Zo leidt verbinding tot de ideale democratie, meritocratie, aristocratie of wat voor cratie dan ook, gewoon omdat de beste keuzes worden gemaakt. Wij worden één. Groeien samen tot één organisme. Als cellen versmelten we met elkaar en vormen zo een hogere eenheid. Net als bij de bevruchting waarmee ons leven is begonnen.