Breinloos bewustzijn

Date 29 december 2015

Wordt bewustzijn door het brein gemaakt? De meeste mensen geloven van wel. Zoals mijn facebookvriend Roeland de Looff, volgens wie bewustzijn een emergente functie van de hersenen is. Zo zou ik me kunnen voorstellen dat hersenen bewustzijn produceren net zoals elektrische lading een magnetisch veld opwekt. Bewijs: geef maar een klap op die hersens en weg is het bewustzijn! Bewustzijn als een soort bijverschijnsel van hersenactiviteit dus, maar desalniettemin onzichtbaar en mysterieus omdat het nog nooit onder een microscoop is gezien. Als bewustzijn een op een samenhing met het in- en uitschakelen van de hersenen zou er iets voor te zeggen zijn, maar juist het feit dat dat niet altijd het geval is zet de emergentietheorie op losse schroeven. En daarvan zijn meer voorbeelden dan we in onze materialistisch georiënteerde westerse wereld willen weten.

Onlangs zag ik een lezing die Bruce Greyson, hoogleraar psychiatrie aan de Universiteit van Virginia, op 17 december 2011 hield tijdens de Cosmology and Consciousness Conference – Mind and Matter in Dharamsala, India. De titel van zijn lezing Is consciousness produced by the Brain? doet al vermoeden dat dit wat hem betreft bepaald niet het geval is. Zijn verhaal is niet alleen op YouTube te zien, maar ook als tekst te downloaden, en die is zeer de moeite waard omdat hij bepaald niet over een nacht ijs gaat met het onderbouwen van zijn stelling dat voor bewustzijn helemaal geen brein nodig is. Zo vertelt hij over het opflakkeren van helder bewustzijn bij stervende mensen, over mensen waarbij nog maar weinig hersenschors aanwezig is, over bijna-doodervaringen en over reïncarnatie. Dit alles onderbouwd met een powerpointpresentatie met onderzoeksresultaten. Degelijk werk dus.

Onverwachte terugkeer van helder bewustzijn en geheugen kort voor het sterven blijkt soms voor te komen bij mensen met ernstige psychiatrische en neurologische aandoeningen zoals abcessen en tumoren in de hersenen, beroertes, hersenvliesontstekingen, alzheimer en andere vormen van dementie, schizofrenie en stemmingsstoornissen, waardoor ze nog nauwelijks konden denken en communiceren. ‘Het is alsof het beschadigde brein het denken en communiceren van de patiënt belemmert maar dat, zodra het brein uiteindelijk begint te sterven, bewustzijn bevrijd wordt uit de greep van het degenererende brein.’ Waarmee het erop lijkt dat hersenen het bewustzijn eerder in de weg staan dan dat het erdoor wordt opgewekt.

Dan zijn er de gevallen van mensen die nauwelijks nog hersens hebben: de zogenaamde waterhoofden. Greyson noemt een onderzoek bij kinderen wiens schedel voor 95% met hersenvocht was gevuld, maar van wie toch de helft een IQ van meer dan 100 had. Ook citeert hij het geval van een wiskundestudent in Cambridge die een IQ van 126 had en een normaal sociaal leven leidde, maar wiens hersenschors niet veel meer was dan een dunne laag tegen de schedel, nauwelijks genoeg om van te leven, laat staan normaal te functioneren. Ondanks deze bijzondere waarnemingen moet ik toegeven het wel jammer te vinden dat nog steeds nergens een geval bekend is van iemand met normaal bewustzijn, intelligentie en sociaal functioneren die helemaal geen hersenen heeft.

Het meest uitgebreid gaat Greyson in op de bijna-doodervaringen, waarvan door 10-20% van de mensen die klinisch dood zijn geweest verslag wordt gedaan. ‘Kenmerkend is dat zij vertellen over een bijzondere mentale helderheid, over waarneming van levendige beelden, over een duidelijke herinnering aan de ervaring en over een ervaring die echter is dan het alledaagse bewustzijn.’ Zelfs blindgeborenen konden zien tijdens een bijna-doodervaring! En dat kan allemaal als er geen of nauwelijks hersenactiviteit is. Ook hier lijkt te gelden: hoe meer het brein actief is, hoe minder bewust het wordt. Dat hoeft op zich niet verwonderlijk te zijn als je bedenkt dat de hersenen in eerste instantie op overleven zijn gericht, en daarvoor zijn de vaak gerapporteerde reizen buiten het eigen lichaam, paranormale ervaringen en ontmoetingen met overledenen eerder een sta in de weg dan dat ze ertoe bijdragen.

En dan zijn er nog de boeiende verslagen van kinderen die zich vorige levens weten te herinneren. Daarbij verwijst Greyson onder ander naar een onderzoek van zijn eigen universiteit waarbij meer dan 2.000 herinneringen zijn nagetrokken. Daarbij gaf 60% van de kinderen informatie die gedetailleerd genoeg was om een en ander te kunnen bevestigen. Interessant is dat vorige levens gemiddeld op 33-jarige leeftijd hun einde vonden, in 60% daarvan door geweld. En dat kinderen zowel psychisch als fysiek vaak eigenschappen hebben die met hun vorige levens in verband staan. Omdat bij reïncarnatie het bewustzijn van het ene lichaam naar het andere overspringt, betekent dit dat bewustzijn niet aan een individueel stel hersenen gekoppeld is.

Het is juist de rijkdom aan documentatie die het onwaarschijnlijk maakt dat hersenen noodzakelijk zijn voor bewustzijn. De Haarlems huisarts H.C. Moolenburgh deed onlangs nog een schepje bovenop al deze argumenten in zijn artikel Wanneer begint ons bewustzijn? in Vruchtbare Aarde. Daarin vertelt hij over de herinneringen die kinderen hadden uit de tijd dat ze in de baarmoeder zaten, met als sterkste voorbeeld een vrouw die zich de naam van het hotel herinnerde waarin ze geconcipieerd was, dus nog niet meer dan een bevruchte eicel. En daar zitten nog weinig hersenen in. Een baby ‘is vanaf het moment van conceptie een heel en een echt menselijk wezen – vermomd als een foetje waarvan alle vermogens en intelligentie reeds aanwezig zijn, nog voordat de organen aanwezig zijn die deze vermogens naar de wereld toe kunnen vertalen.’

Voor mij zijn dit teveel verhalen om op de schroothoop van fantasie te gooien. Dan kun je van alles wel zeggen dat het gedachtenspinsels zijn, wat trouwens evenzeer kan gelden voor een materialistische opvatting over bewustzijn. En zelfs als het meeste van al dit onderzoek onzin blijkt, blijft er nog genoeg over om te bevechten dat bewustzijn een product van het brein is. Ja, zelfs een enkel degelijk geverifieerd geval is al voldoende om de materialistische visie op bewustzijn te doen wankelen. En als wetenschappers zoeken naar de eenvoudigste verklaring voor wat ze niet begrijpen – en dat zouden ze toch moeten doen – ligt het voor de hand om bewustzijn een eigen bestaansrecht te geven, los van de hersenen. Daarmee zou veel verklaard zijn van wat nu nog een raadsel is.

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>