Verruim je geest

Date 5 november 2018

Verruim je geest. Dat is de titel van een recent boek van Michael Pollan over psychedelica. Psychedelica? LSD en paddestoelen? Die tijd is toch allang voorbij? Nee dus. De onderzoeksjournalist is namelijk ook gedoken in de ontwikkelingen ná de jaren zeventig, en dat is heel veel. Ik dacht met het lezen van dit dikke degelijke boek alleen even mijn kennis bij te spijkeren, maar dat viel knap tegen. Want een en ander is echt niet gestopt na Timothy Leary die met zijn iets te fanatieke enthousiasme veel tegenkrachten heeft opgeroepen. Psychedelica werden geassocieerd met de tegencultuur van hippies en jongeren die niet in Vietnam wilden vechten en alleen daarom al hadden ze de gevestigde orde tegen zich. Ze zouden dan ook heel gevaarlijk zijn, je chromosomen beschadigen, psychoses veroorzaken, je van het balkon laten springen omdat je dacht te kunnen vliegen, en meer van dat soort dingen die in de werkelijkheid eigenlijk best meevielen. Natuurlijk zijn er ongelukken gebeurd en moet je er uiterst omzichtig mee omgaan, maar volgens mij is alcohol gevaarlijker.

Maar het onderzoek ging ondergronds verder, tot vandaag de dag. De CIA zag daar trouwens wel wat in, want wie weet waren psychedelica ideale waarheidsserums. Van de 285 noten en 125 literatuurverwijzingen in het boek gaan vele over die research. Niet alleen over de psychologische effecten, waar blijkt dat ze een goede therapie voor angsten, verslavingen en depressie kunnen zijn met een langdurige gunstige effect, maar ook over wat die middelen met je hersens doen. In je hoofd zit een drietal hersengebieden die samen het Default Mode Network vormen, dat actief is als je hersenen zich in een rusttoestand bevinden en dat verantwoordelijk is voor hogere ‘meta-cognitieve’ activiteiten als zelfreflectie, mentale projecties, ‘tijdreizen’ en ‘theory of mind’, het vermogen om bepaalde geestestoestanden bij anderen te vermoeden of te herkennen. Minder activiteit daarvan – en dat is het effect van psychedelica – gaat gepaard met desintegratie van het zelfgevoel. De entropie in de hersenen neemt toe, hersengebieden communiceren veel meer met elkaar omdat er meer verbindingen worden geactiveerd, wat bijvoorbeeld de vaak gerapporteerde synesthetische ervaringen verklaart.

Entropie betekent chaos, en dat klinkt eng. Net als desintegratie van het zelfgevoel. Maar het betekent niets anders dan dat het onderscheid tussen je eigen ik en de wereld om je heen vervaagt. In positieve woorden: je voelt je meer verbonden met de wereld om je heen. Sterker nog: je ervaart het! Verbondenheid, een één zijn met de natuur, anderen, God of wat dan ook. Een dieper inzicht dat je je hele leven kan bijblijven. Hallucinaties? Dat klinkt te makkelijk als velen dezelfde ervaringen hebben. Het is alsof je hersenen andere sporen gaan volgen, vaste denkpatronen tijdelijk worden uitgewist. Pollan vergelijkt het met van een berg af sleeën: hoe meer mensen er voor je waren, hoe automatischer je slee de al gebaande sporen volgt. Misschien is de psychedelisch ervaring wel het enige echte ‘outside the box’-denken. Je hersenen worden gereset, de activiteit van het DMN neemt meetbaar af, en ik durf zelfs te beweren dat je waarneming – ook van je innerlijk – er waarheidsgetrouwer van wordt. Zeker als je je realiseert dat van onze ‘default’-waarneming ook bepaald niet alles klopt omdat die door onze hersenen in een behapbaar geheel wordt omgezet. Kun je van een ronddraaiend masker echt de binnenkant zien? Meestal niet.

Onze hersenen moeten ons wel belazeren. want voor overleven is een persoonlijkheid, een ik nodig met al zijn angsten en verlangens. Heel praktisch, wat echter tegelijk betekent dat we in een leugen leven. Oosterse wijsheden vertellen trouwens niets anders. Psychedelica moet je dan ook uitsluitend in een veilige en beschermde omgeving gebruiken, nooit alleen maar met een therapeut als reisgids die er zelf ervaring mee heeft. Al vóór Leary wees onderzoeker Al Hubbard op het vitale belang van set en setting voor het slagen van de reis. Maar waarom zou je psychedelica willen gebruiken? Omdat ze bijvoorbeeld angst bij stervenden doet afnemen, ze je kunnen helpen om van een verslaving af te komen, en betere antidepressiva blijken dan al die middelen die artsen en psychiaters je voorschrijven. De farmaceutische industrie zal er echter niet blij mee zijn, want voor hun omzet zal je hun middelen wel moeten blijven gebruiken, net zoals veel producten ervoor gemaakt zijn om op een zeker moment kapot te gaan. Psychedelica bewerkstelligen dat je minder opgesloten blijft in je eigen hoofd, vast blijft zitten in je eigen denkpatronen. Mooi dat dit alles – zij het nogal ondergronds – door veel onderzoeken bevestigd wordt.

Er is één referentie die ik nog mis in Pollans werk: het cultboek De psychedelische ervaring van Leary, Alpert en Metzner, dat ik nog steeds trouw in mijn boekenkast koester en waarin teksten uit het Tibetaanse Dodenboek als wegwijzer worden gebruikt. Dat gaat echt de mystieke kant op en is daarom, althans voorlopig, een brug te ver. Ik heb me jaren afgevraagd hoe het toch zou kunnen dat chemische middelen die op je fysieke hersenen werken dit soort ervaringen kunnen oproepen. Het antwoord is eigenlijk heel simpel: juist omdat ze je hersenen even uitschakelen, in elk geval dat deel dat ervoor zorgt dat je persoonlijkheid een beetje in stand wordt gehouden: angsten en verwachtingen die je allesbehalve in het hier en nu laten leven. Even meemaken hoe de werkelijkheid heel anders in elkaar zit dan je denkt. Dat geeft te denken. Of beter: niet te denken – een kunst die we in het westen hebben verloren.

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>