Achter het decor

Date 10 september 2020

Eigenlijk draait alle literatuur rond liefde en dood. Al dan niet bruut gewelddadig, esoterisch verlossend of masochistisch verlangend. Zeker bij romantici, die daar graag nog het lijden aan toevoegen. Ja, ik geloof in Freuds doodsdrift naast de levensdrift, hoewel ik me soms afvraag wat het verschil is. Zelf speek ik liever over een verdwijndrift, die het uitdagen van de dood zo aantrekkelijk maakt. Hoogtevrees is ook een diepteverlangen. Over de dood zelf tasten we in het duister, want niemand is ervan teruggekeerd. Maar er is wel iets over het sterven te zeggen, de overgang tussen leven en dood.

Oplichtende hersenen
Je kunt daarbij denken aan bijna-doodervaringen van mensen die zeggen best veel beleefd en ervaren te hebben op het randje van leven en dood, voordat ze weer terugkeerden in hun zware logge lijf. Niet iedereen ervaart dat in een fysiek kritisch stadium, maar dat wil niet zeggen dat het onzin is allemaal. Lees Pim van Lommel er maar op na. Zo gaan die ervaringen vaak samen met een gevoel van wakker zijn, van echtheid, en kunnen ze soms dingen uit hun directe omgeving navertellen die ze helemaal niet zouden kunnen weten. Genoeg materiaal om serieus aandacht te geven. Je moet wel in je achterhoofd blijven houden dat dit allemaal niets zegt over de dood, maar des te meer over het sterven.

Wanneer is iemand echt dood, echt gestorven? Als het hart niet meer klopt? Dan zou ik met mijn pacemaker moeilijk dood te krijgen zijn, anders dan dat dit ingenieuze instrumentje in mijn lijf wordt uitgeschakeld. En misschien mag dat wel niet eens volgens de euthanasiewet. O ja, je kan ook nog hersendood zijn: dan is het EEG een vlakke lijn geworden, maar het kan nog drie dagen duren voordat het zo ver is. Sterker nog: je hersenen kunnen even gaan oplichten terwijl je lichaam geen levenstekenen meer vertoont. Daar lig je dan. Je hoort dat de arts je dood verklaart en toch ben je er.

Verstoorde tijdbeleving
Je kent het wel. Je ligt een kwartiertje te dromen, maar de droom zelf duurt uren of langer. Kennelijk is de beleving van tijd aan fluctuaties onderhevig. Het omgekeerde van een algehele narcose waarbij je voor je gevoel wakker wordt op het moment dat je onder zeil werd gebracht. Die verstoring van het tijdbeleven komen we trouwens ook tegen in de verslagen van mensen die een bijna-doodervaring hebben gehad. Gooi de klokken, horloges en wekkers maar in de prullenmand. Die zijn heel praktisch voor het dagelijkse leven, maar zeggen niet zoveel over onze beleving van de tijd. Als je je verveelt duurt de tijd lang, en als je helemaal in iets opgaat is de tijd voor je het weet verstreken. Niet eerlijk trouwens, maar we zullen het daarmee moeten doen.

Maar hoe lang duurt het sterven nu eigenlijk? Als de beleving van tijd zo relatief is, kan het heel kort of heel lang duren. Misschien wel heel kort voor mensen die er eigenlijk niets over willen weten. ‘Hij heeft er gelukkig niets van gemerkt,’ wordt dan wel eens gezegd van mensen die heel snel zijn doodgegaan. Ik weet niet of dat echt gelukkig is, want wie weet wat zo iemand gemist heeft tijdens die periode die we misschien ook wel het vagevuur, het vage vuur kunnen noemen. Vraag het maar op straat. Wie wil het sterven bewust meemaken? Liever niet, laat het maar zo snel mogelijk afgelopen zijn. Wel een beetje raar eigenlijk, dat we niets willen meemaken van het enige dat ons zeker allemaal zal overkomen.

Een weg naar verlichting
Veel spirituele tradities geloven dat er iets als verlichting bestaat. Je weet wel, dat wat Boeddha is overkomen. Dat gaat dan gepaard met het verlies van het ego, je eigen ik-heid die we doorgaans met al onze krachten verdedigen, maar die een ervaring van versmelten met het Bestaan, God, Allah of hoe je het ook noemt in de weg staat. Het ik als een oppervlaktespanning waarin we ons veilig voelen, maar dat tegelijkertijd een ultieme bevrijding in de weg staat. Een verlichting die, navrant genoeg, eigenlijk niet te bereiken is omdat dat wat het nastreeft zelf ook weer een ik is. Vandaar vaak veel nadruk op niets-doen, genade. Met name zen en het taoïsme gaan daar leuk mee om in hun werelden vol wu-wei en paradoxen.

Of neem het Tibetaanse Dodenboek waarin de stervende teksten worden voorgelezen opdat toch nog iets als die verlichting wordt ervaren. Timothy Leary gebruikte gedeelten ervan voor het begeleiden van lsd-trips, want in zijn visie zou je ook daarmee iets als verlichting kunnen bereiken. Centraal in dit stervensproces – want dat is het eigenlijk – staat dat je je niet moet laten afleiden door demonen en engelen die zich in je geest voordoen, maar dat je je moet laten leiden door het heldere licht. Hier is lsd dus geen genotsmiddel maar iets wat je kan helpen op het spirituele pad, ook omdat je daarmee je doodsangst verliest. Verlicht raken tijdens je sterven kan ook minder hoogdravend, zoals bijvoorbeeld in het boek Pauls ontwaken van Frederik van Eeden waarin zijn zoon volkomen helder sterft, iets wat volgens de Koran ook zo zou moeten.

Dus …
Combineer nu de drie bovenstaande constateringen, en je ziet de mogelijkheid dat sterven niet alleen heel fijn kan zijn, maar bovendien dat het wegens een andere beleving van de tijd ook nog eens eeuwig kan duren terwijl het lichaam al fysiek dood is. Ik zeg bewust dat het een mogelijkheid is en niet dat het altijd zo is. Dat kan ik gewoon niet weten. Maar het is wel de diepste rode draad die door mijn boek Strandvliet loopt, en de kern van de Codex Anthropophagus volgens welke daar geleefd wordt. ‘Nu in eeuwigheid, eeuwigheid in nu,’ wordt er gescandeerd. Want het grappige van het nu is dat het er altijd is. Het boek is ook bedoeld om over dit soort dingen eens na te gaan denken en te discussiëren. Want waarom kan het sterven geen feestje zijn? Het kannibalisme is het decor, als ultieme vorm van liefde en in elkaar opgaan. Liefde en dood. Ik blijf een romanticus.

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>