Ode aan de eenzaamheid
11 juni 2025
Het was de laatste muziek die mijn vader me liet horen. Ik vond het zo mooi dat ik bij een volgend bezoek aan hem naar het Osdorpplein fietste om de cd te kopen van het geld dat hij me voor een cadeautje gaf. Het was de laatste instrumentale muziek die Schubert schreef, twee maanden voor zijn dood in 1828. Het strijkkwintet in C-groot. Hoewel ik in mijn hele leven veel klassieke muziek heb beluisterd, is niets mooier dan dat. Vooral het adagio, “iets waarbij je echt het gevoel krijgt van: verder is er niets meer te zeggen, te schrijven, alleen het Zwijgen blijft over,” zoals ik in 1991 in mijn dagboek schreef. “Muziek over uitgestrekte vlakten, sneeuwvelden, eenzaamheid, de Schoonheid van stilte, eenzaamheid, alleen-zijn, gevoel …” In het middendeel van dat adagio word je door een sneeuwstorm overvallen, maar uiteindelijk keren de stilte en vrede weer terug. Alsof je klaar bent om te sterven. Over precies datzelfde gevoel vertelt Arthur Rubinstein in een kort filmpje: laat dit Adagio spelen als hij op zijn sterfbed ligt, want het is de toegang tot de hemel. Ook ik kan me geen mooiere hemelpoort voorstellen.
Waarom die uitgestrekte sneeuwvelden, die verlatenheid onder de heldere blauwe lucht, stil beschenen onder een lage zon? Wat is er zo mooi aan die met alleen-zijn versmeltende eenzaamheid? Het verschil tussen die twee was me nooit helemaal duidelijk. Meestal wordt alleen-zijn als iets objectiefs en fysieks beschouwd, terwijl eenzaamheid als iets subjectiefs en gevoelsmatigs wordt gezien en daardoor meer de diepte in gaat. Alleen-zijn is tot daaraan toe, maar eenzaamheid kan een van de grootste geestelijke kwellingen zijn die er bestaan. Wie heeft zich als puber nooit eens verschrikkelijk eenzaam gevoeld? Eenzaamheid is als een sprong in het diepe. Niet alleen wéten dat je alleen bent, maar het ook echt voelen. Het als een ballon opgeblazen ik loopt leeg, je raakt in een lagedrukgebied dat niet voor niets ‘depressie’ wordt genoemd. Maar als je daarin duikt, kan het heel mooi zijn. Als je volgzaam bent volg je, als je werkzaam bent werk je, als je waakzaam bent waak je, als je eenzaam bent ben je één. En pas als je zelf één bent kun je met alles één zijn.
Het heeft alles met sterven te maken. Ook zo’n hobby van mij. Of er een leven na de dood is, weet ik niet. De vraag is trouwens onzinnig omdat er een leven na het sterven mee wordt bedoeld. Je kan niet eens dood zijn, want het is onmogelijk om iets te zijn als je er niet meer bent. Wat ik echter wél weet is dat er sterven bestaat, en zolang je sterft leef je nog. En ik wil sterven zoals ik geboren ben, naakt en alleen. Niet met mensen om me heen en soortgelijk drama dat me eigenlijk niet wil laten gaan. Sommige dieren trekken zich stilletjes terug als ze gaan sterven, en gelijk hebben ze. Het enige dat ik om me heen wil hebben is muziek, dat adagio van Schubert. In schoonheid wil ik sterven, verloren en verlaten als in oneindige sneeuwvlakten. Misschien voel ik me verwant met Schubert en Rubinstein omdat we allemaal geboren zijn in het diepst van de winter. Schubert op 31 januari en Rubinstein en ik op 28 januari. Voelde de componist zijn sterven naderen toen hij dat strijkkwintet schreef? Hij was toen 31 jaar, wat vaak gezien wordt als te jong om te sterven. Maar Gods tijd is de allerbeste tijd.
Mijn lieve Arthur leeft in Finland, het gelukkigste land ter wereld waarin ik mij nooit had verdiept, maar waar in het noorden die sneeuwvlakten schijnen te zijn. Ik zie me echter niet naar Lapland reizen om daar te sterven, hoewel het daar wel mooi moet zijn onder een heldere smetteloze sterrenhemel en noorderlicht dat me als kleurige koesterende gordijnen verleidelijk toedekt. “Ga slapen met een glimlach op je gezicht,” gebiedt Arthur me vaak als we afscheid nemen. Zo wil ik ook sterven met een glimlach. Eenzaam.
Gepost in Muziek, Spiritualiteit
