De redeloze ratio

Date 3 april 2011

Afgelopen week heb ik op Radio De Nieuwe Mens, ook te vinden op http://www.ridderradio.com, het neoliberalisme eens goed doorgenomen. Van Ayn Rand via Milton Friedman en Alan Greenspan tot en met kredietcrisis, bankrovers en hufters. Ik kreeg er een droge mond van. Op de webcam liet ik het boek De utopie van de vrije markt van Hans Achterhuis zien, en prompt werd de auteur een paar dagen later door Stichting Maand van de Filosofie, Filosofie Magazine en Trouw benoemd tot eerste Denker des Vaderlands. Filosofie raakt de laatste jaren steeds meer in. Eerder schreef ik al over Rob Wijnberg, een filosoof die een half jaar geleden op 27-jarige leeftijd hoofdredacteur werd van nrc.next, dat inmiddels mijn lijfblad is geworden. Er bestaan gelukkig nog altijd mensen die nog kunnen denken.

Waarom aandacht voor het neoliberalisme op een spirituele omroep? Omdat het de donkere, duistere tegenkracht is van de toenemende aandacht voor spiritualiteit gedurende de laatste decennia. Een filosofie die gebaseerd is op de virtue of selfishness en die heel geleidelijk, vooral sinds de jaren tachtig, het maatschappelijke leven ontwricht. Dat willen aanhangers ook: verbeteren heeft geen zin want pas als je een samenleving tot op de bodem afbreekt kun je op schone grond iets nieuws beginnen. De zegeningen van de zelfzucht staan aan de wortels van het geloof in een ongebreidelde vrije markt, die uiteindelijk de enige rechtvaardige toekomst van de mensheid kan brengen. Deze leer rechtvaardigt maatschappelijke en economische experimenten, waarbij zelfs hele landen opgeofferd mogen worden aan experimenten, zoals de Chicago Boys, gesteund door de Amerikaanse regering, dat met Chili deden door Pinochet aan de macht te helpen.

Ik ben echt geschrokken toen ik de wortels van het neoliberalisme ontdekte. Het gevaar van die leer is dat die zo krankzinnig is dat je geneigd bent hem niet meer serieus te nemen, maar inmiddels doordringt zij alle poriën van de samenleving. De ongebreidelde vrije markt betekent feitelijk de macht van de sterksten, en veel topmensen gedragen zich dan ook als de atlassen uit Ayn Rands opus magnum Atlas Shrugged, zonder welke de wereld tot stilstand zou komen. Deze ‘Übermenschen’ hebben helemaal het contact met de werkelijkheid verloren. ING legt alleen aan haar rijke klanten verantwoording af van haar bonusbeleid en geeft daarmee aan er nog steeds niets van begrepen te hebben. Lloyd Blankfein van Goldman Sachs toucheerde onlangs nog even zo’n 19 miljoen dollar.

De Gooi- en Eemlander kopte afgelopen zaterdag met Topsalarissen schaden bedrijfsleven. Gerard Mertens, hoogleraar financiële analyse aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam legt de vinger op de zere plek als het gaat over beloning omdat het beter gaat met het bedrijf. ‘Ze vermelden er niet bij dat de opleving veelal het gevolg is van kostenreducties, onder meer bij het personeel. Het solidariteitsprincipe is topbestuurders kennelijk volkomen vreemd (…) Hoe rechtvaardig is het als de topman tachtig keer zoveel verdient als de laagst betaalde werknemer?’ Als door jouw salarisverhoging tientallen gezinnen in de problemen komen omdat kostwinners op straat komen te staan, waarom is dat dan geen misdaad tegen de menselijkheid, vraag ik me af. En intussen loopt Alan Greenspan, die toch een grote bijdrage heeft gegeven aan de kredietcrisis, nog altijd op vrije voeten rond. Foutje, bedankt.

Een van de redenen waarom ik juist in spirituele kringen aandacht hiervoor vraag is dat in die kringen meestal maar naar de halve werkelijkheid wordt gekeken. In de laatste Koorddanser constateert Linda Wormhoudt wel hoe mensen elkaar steeds ‘licht en liefde’ toewensen – en daar word ik zelf ook soms even niet goed van – maar weinig aandacht geven aan duistere kanten en krachten van het leven. En één zo’n kracht die ons naar Mordor voert is het neoliberale denken wat zich ook manifesteert in het toegenomen individualisme. Op weg naar de uitzending stond mijn trein te wachten op een andere trein die vertraagd was. Dan kun je twee dingen denken. Eigen schuld, dikke bult: als jij vertraging hebt zoek je het zelf maar uit en ik ga niet op je wachten. Of: als ik je nu even voor laat gaan loopt het hele treinennet wellicht wat soepeler. Het is een keuze voor het individu of voor de samenleving als geheel, voor eigenbelang of dat van ons allemaal samen. Voor het hoofd of voor het hart.

Het neoliberalisme kent alleen het hoofd. Vandaar dat managers al het werk tot in de kleinste partjes kunnen opsplitsen en puur rationeel kunnen verdelen. Het gevolg is alleen dat iemand die een straatje moet vegen in 3 minuten en 31 seconden het weggegooide blikje niet zal meenemen omdat dit meer dan 12 cm verwijderd vanaf het verharde wegoppervlak in de berm ligt. En over de mensonterende gevolgen van management in de zorg zal ik het maar niet hebben. Ik vertelde over alle soorten prikzusters, verplegers en andere hulpvaardigen voor mijn moeder, die het huis in- en uitrenden, maar van wie mijn vader echt niet meer wist wie nou eigenlijk waarvoor kwam. Het verstand, de ratio, is maar al te vaak een alleenheerser die alleen aan zijn eigen ikje denkt. Alsof hij geen deel uitmaakt van een veel groter organisch geheel, waarin ook nog iets als verbinding en liefde bestaat. Zo kunnen verstandig lijkende dingen eigenlijk heel dom zijn. Waar alleen de ratio regeert is geen plaats meer voor het hart. Waar geen hart meer is sterft het leven. Maar hoe breng je dat neoliberalen aan het verstand?

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

4 reacties op “De redeloze ratio”

  1. Peter van Rietschoten zei:

    In ‘Wat een hufter!’ vind je meerdere stukken over de relatie tussen de verhuftering en het neoliberalisme. Gezien idd de experimenten die de neo’s hebben uitgevoerd, de scherper wordende tweedelingen op alle niveaus en in alle segmenten van de samenleving en vooral ook het sterk toegenomen belang van het fenomeen angst en de daarmee gepaard gaande verharding en intolerantie-groei, heb ik er geen moeite mee het neoliberalisme te beschouwen als een sluipende, hedendaagse variant van het argaische fascisme.

  2. Peter Woninck op Facebook zei:

    Ik was de week daarvoor bij Ojas. We hadden vroeg afgesproken dus ik liep onder middag al tussen de nette bankmeneren van station Zuid richting Ojas. Ving zo nu en dan het woord bonus op, schokkend eigenlijk. Bank beroofd van binnen uit.

  3. Marcel zei:

    Begint niet alles met het geloof dat geld waarde heeft? Een geloof dat diep geworteld lijkt te zijn in de gedachten van de meeste mensen, wellicht gebaseerd op een gevoel van tekort komen (terwijl we zoveel mogelijkheden hebben!). Veel zaken worden beoordeeld in termen van goedkoop of duur. Op zich niet zo erg, als we alle kosten, zoals milieu- en mensschade zouden meerekenen. Misschien moeten we leren om zaken vanuit meer perspectieven dan alleen geld te bekijken. De kans is groot dat geld op een bepaald moment toch zijn waarde verliest. Het financiële systeem is defect, de afgelopen crisis is niet meer dan een symptoom daarvan.

  4. untermensch zei:

    goed stuk!

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>