Autisme versus empathie

3 augustus 2011

Onze kijk op Anders Breivik laat zien hoe beperkt onze psychologie en psychiatrie eigenlijk zijn. Want terwijl het glashelder is dat hier sprake is van iemand die niet goed bij zijn hoofd is, kan toch niet aangetoond worden dat dit echt het geval is. Hij blijft toerekeningsvatbaar, ziet er uit als een tamelijk gewone man waarmee niks bijzonders aan de hand is. Zo kunnen ook normaal uitziende mensen tot de meest verschrikkelijke dingen in staat zijn, zoals het in koelen bloede en uit berekening uitmoorden van socialistische jongeren op het eiland Utøya. Zo laat Breivik een verworden versie van de Waterman zien: de koele, rationele, tot extremen geneigde gepolitiseerde idealist. Maar wat zijn persoonlijkheid betreft lijkt er weinig te vinden dat op een ziekte lijkt. Kennelijk kunnen ook gezonde, normale mensen slecht zijn. Sterker nog: een morele waarde als goedheid hoort – net als wellicht ook waarheid en schoonheid – helemaal niet thuis in het domein van de psychologie en psychiatrie, dat zich alleen met de persoonlijkheid van de mens bezighoudt.

Maar hoe komt het dat we psychisch gezonde mensen toch geestesziek kunnen vinden? De grote verwarring is ontstaan doordat we weinig onderscheid hebben gemaakt tussen ziel en geest, en ze daarom vaak met elkaar verwarren. Echt verwonderlijk is dat niet, want al eeuwen zijn religie en filosofie doordrongen van de dualiteit van het lichaam enerzijds en de ziel of geest anderzijds. Zo gaat de ziel naar hemel, hel of vagevuur nadat het lichaam gestorven is. Zo spreken we van een gezonde geest in een gezond lichaam. Alleen al in deze twee uitspraken zien we hoe de begrippen ziel en geest op één hoop worden gegooid. Terwijl het toch echt verschillende dingen zijn. Want de ziel, de psyche, heeft betrekking op de persoonlijkheid, die veranderlijk, individueel en sterfelijk is. Deze ‘ziel of psyche, waarmee de psychologie zich bezighoudt, omvat zowel het gevoel, als het verstand, als de wil, en nog veel meer,’ zoals Mellie Uyldert schrijft in Psychologie van het christendom. Maar de geest stijgt daarboven uit, is onveranderlijk, niet individueel en onsterfelijk, ‘het eerst aanwezige, volmaakte, onveranderlijke, niet overerfelijke en het bij alle mensen gelijke.’

Het zou dus verhelderend zijn als we meer doordrongen waren van dit verschil tussen ziel en geest. Als we het begrip ziel betrokken op de persoonlijkheid met zijn wereld van denken, voelen en doen (Mercurius, Venus en Mars), en het begrip geest op het transpersoonlijke ‘hoger octaaf’ van deze eigenschappen. Bij dat laatste staat niet meer ons eigen denken, voelen en doel centraal, maar kunnen we ook voorbij ons zelf mee-denken, -voelen en -doen (Uranus, Neptunus en Pluto). Met dit onderscheid in gedachten kunnen we empathie en autisme beter plaatsen. Bij empathie kunnen we voorbij ons eigen ikje invoelen en inleven alsof we ook die ander min of meer zijn, terwijl dat bij autisme juist niet het geval is. De laatste heeft het juist moeilijk met bijvoorbeeld het invoelen van de betekenis of de bedoeling van wat er gezegd wordt, kan moeilijk anders dan dingen letterlijk interpreteren. Autisme – je zou het astrologisch een gebrek aan Neptunus kunnen noemen – is geen ziekte van de ziel maar van de geest waarvoor alleen spiritualiteit een uitweg kan bieden.

Het is opvallend dat we juist in onze tijd zoveel met autisme worden geconfronteerd. En dan bedoel ik niet speciaal degenen die aldus gediagnosticeerd zijn, maar ook veel mensen in het overheids- en bedrijfsleven. De overheid begrijpt steeds maar niet wat burgers eigenlijk willen of bedoelen en de top van het bedrijfsleven graait maar door. Als iemand evenveel verdient als honderden van zijn werknemers samen en totaal geen contact meer heeft van wat er op de werkvloer gebeurt is er weliswaar geen sprake van een psychologische afwijking, maar kun je toch wegens zijn gebrek aan empathie met een gerust hart zeggen dat hij geestesziek is. Autisten zijn alleen op de wereld, hebben een beschermlaag rond hun ikje gebouwd, en verplaatsen zich als in een auto door de wereld zonder uit hun eigen wereldje te hoeven stappen. Het lijkt erop dat velen het niet aankunnen dat door internet hun wereld steeds groter en groter wordt, en dat ze zich als bescherming daarvoor zo veel mogelijk in een eigen eenzame werkelijkheid opsluiten. Zo beschouwd is onze confrontatie met autisme, als tegenhanger van empathie, een Piper at the gates of dawn van een nieuwe tijd, waarin geesteswetenschappen zich niet alleen maar met de ziel, maar ook met de geest moeten gaan bezighouden.

Gepost in Astrologie, Psychologie, Spiritualiteit