Het rechts van Rutte

9 september 2012

Eigenlijk ervaar ik de liberalen als allesbehalve liberaal. Al sinds de jaren zestig ken ik ze niet zozeer als mensen die mij vrijheden geven – met uitzondering dan dat ze voor homo’s opkomen – maar als mensen die er een hobby van maken om van alles en nog wat te verbieden. Zo mag ik wat hen betreft geen alternatieve geneesmiddelen gebruiken, of een jointje roken of God lasteren, en zelfs de Jongeren van de VVD maken zich daar zorgen over. En niet onbescheiden mate van opportunisme in het toepassen van liberale principes is niet vreemd in de rechtse wereld, want degenen die de vrijheid toegedicht krijgen en voor wie ze het dus meestal zullen opnemen zijn vaak de grootsten, de rijksten en de machtigsten, geheel volgens de richtlijnen van de neoliberale ideologie. Waarmee tot vandaag de dag het stereotype beeld bevestigd wordt dat al in de jaren zestig in mijn studentenkring een vanzelfsprekendheid was. Daarin komen veel dikke mensen met onderkinnen voor, en het ‘ik zag mijn kont laatst in de spiegel, verrek dacht ik daar heb je Wiegel’ van Freek de Jonge doet Rutte een halve eeuw later nog huiveren om met deze cabaretier in debat te gaan.

Het oorspronkelijke liberalisme is verworden tot neoliberalisme, met zijn fanatieke ideologie van de vrije markt. Dat beeld is een heel slim gekozen frame waarmee verhuld wordt dat het daarbij om allesbehalve vrijheid gaat. In gedachten wandel je over de Albert Cuyp of op een romantisch dorpspleintje in het buitenland. Maar in de praktijk komt die erop neer dat de groten de kleintjes wegconcurreren, iets waarvan je het resultaat in hedendaagse winkelstraten aantreft waar alleen nog maar filialen van grote winkelketens te vinden zijn. Zo zijn doodse verloederde binnensteden zonder gezelligheid het resultaat van de liberale vrije markt, want als er een keuze gemaakt moet worden voor wie die vrijheid eigenlijk van toepassing moet zijn, zal rechts in de praktijk het vrijwel altijd opnemen voor die grootsten, rijksten en machtigsten. Die hebben immers zelf gevochten en hard gewerkt om het zo ver te schoppen, het zijn gewoon de besten, de atlassen die de wereld en de economie dragen. Net als in The Hunger Games kan er uiteindelijk maar één de beste zijn, en worden alle anderen geofferd als eerbewijs aan de redders van de samenleving.

Want laten we wel zijn: als het doel van het bedrijfsleven niet het bedrijf zelf maar de winst is, moet je je niet verbazen dat men die met zo weinig mogelijk werknemers wil bereiken. Een volmaakt bedrijf heeft namelijk helemaal geen werknemers meer, geleid als het wordt door een eenzame CEO achter de knoppen van een volledig geautomatiseerd productieproces. Die daarmee ook alle winst opstrijkt. En dat was dan ook het doel van het bedrijf. Niet meer gezamenlijk iets produceren om samen van rond te komen, maar groei, groei, groei en winst, winst, winst alsof de Club van Rome nooit heeft bestaan. Zo is de visie van liberalen met zichzelf in tegenspraak omdat aan de ene kant bedrijven moeten groeien, wat tot massale ontslagen leidt, en aan de andere kant werklozen een arbeidsmarkt worden opgeschopt die ze zelf om zeep hebben geholpen. Dat is op zijn minst sadistisch te noemen. De enige manier om dit te verhullen is de schuld bij de werklozen zelf te leggen door ze als luie, onwillige profiteurs te portretteren, terwijl de echte profiteurs de mensen aan de top zijn die er persoonlijk geen moeite mee hebben bedragen te graaien die gelijk zijn aan die van duizenden uitkeringen tegelijk.

De verwording van het liberalisme wordt gekenmerkt door de verheerlijking, zo niet vergoddelijking van de grootsten, de rijksten en de machtigsten, en daarmee ook van het egocentrisme. Als iedereen maar goed voor zichzelf zorgt komt het wel goed – een gedachte van Ayn Rand (1905-1982) die later uitgegroeid is tot het neoliberalisme met haar geloof in de zegen van de zelfzuchtige vrije markt, waarin het belang van het individu centraal staat, en dat wars is van elke vorm van hulpvaardigheid of medelijden. Ieder voor zich en God voor ons allen, maar dan wel zonder Christus die het opneemt voor zieken, zwakkeren en behoeftigen. Het woord ‘sociaal’ is om van te kotsen, en dat doen rechtse politici dan ook graag. Want uiteindelijk is ieders lot ‘eigen verantwoordelijkheid’ – iets waarvoor in alternatieve kringen vaak ‘karma’ van stal wordt gehaald – en is de staat ‘geen geluksmachine’. Had je maar beter je best moeten doen, slimmer moeten zijn, handen uit de mouwen moeten steken.

Het liberalisme kan een mooi gedachtengoed zijn, maar dat wordt teniet gedaan door haar naïeve geloof in het goede in de mens. Want wat vergeten wordt, is dat er slechts één jakkeraar op de weg nodig is om een verkeerschaos te veroorzaken. Zelfs al gedraagt vrijwel iedereen zich voorbeeldig, dan nog kan een enkeling de zaak voor iedereen verknallen. Als je zo in het goede in de mens gelooft en verkondigt dat de automobilist zelf heel goed weet wat redelijk rijgedrag is, waarom willen liberalen dan niet al die drempels op de wegen weghalen? Liberalen en libertairen willen graag dereguleren, terwijl een samenleving regels nodig blijft hebben zolang er mensen zijn die – al dan niet uit domheid, onbewustheid of egoïsme – alleen aan zichzelf denken en niet begrijpen dat de wereld heel kaal en doods wordt als iedereen alleen maar aan zijn eigenbelang denkt, als er geen oog meer is voor De magie van de harmonie, zoals het nieuwe boek heet van VVD’er Johan Witteveen, de ex-minister van financiën en voormalig voorzitter van het IMF die zichzelf ‘sociaalliberaal’ noemt. Als de sociale mens uitsterft, sterft de hele mensheid uit.

Er zijn dus ook liberalen die er anders over denken, die het liberalisme omarmen maar het asociale neoliberalisme haten. Dit soort geluid is bijvoorbeeld te vinden bij de Liberaal Democratische Partij, waar onder andere de Groningse professor Ankersmit de lijst duwt. Hij roept al jaren dat de VVD afstand moet nemen van haar neoliberale principes. Zolang dat niet gebeurt kan ik die partij niet anders zien dan als een groot kwaad dat mens, maatschappij en milieu in een afgrond stort. Overigens is de partij van Rutte niet de enige die het neoliberalisme omarmt, want ‘de markt’ waart als een vanzelfsprekend spook rond in vrijwel alle soorten van besturen en management, als zijnde het belangrijkste criterium op basis waarvan besluitvorming plaatsvindt. Zo gelooft het liberalisme in het goede in de mens, en maakt het neoliberalisme met haar heilsleer van de zelfzucht het slechtste in de mens los. Rutte ziet links zo’n beetje als het ergste dat de mensheid kan overkomen. Het mag duidelijk zijn dat ik het rechts van Rutte als een minstens even groot gevaar zie.

Gepost in Maatschappij en politiek