De vrije slavenmarkt

Date 18 oktober 2012

Crisis dwingt tot het maken van keuzes. Dat is dan ook wat we meer en meer om ons heen zien gebeuren. Zo hebben we bij de laatste verkiezingen zeker niet voor een midden gekozen, maar juist onze stellingen betrokken. De strijd tussen links en rechts laaide hevig op en werd een nek-aan-nekrace met wellicht meer strategische stemmen dan ooit om de tegenstander zoveel mogelijk te smoren. Daarin blaakt rechts van optimisme en een naïef geloof in het goede in de mens dat de wereld zal verbeteren mits hij zoveel mogelijk vrijheid krijgt, en steekt het de ferme handen uit de frisse mouwen om opgewekt aan de slag te gaan. Daartegenover vraagt links heel realistisch ook aandacht voor het slechte in de mens, dat er in de praktijk vaak toe leidt dat de vrijheid van de een verwordt tot de onvrijheid van de ander, zodat er een overheid nodig is die de rechten van de slachtoffers van vrijheid moet beschermen.

Ligt bij rechts de nadruk op het individu, bij links ligt dat op het collectief. Voor beide is iets te zeggen. Met verziekte individuen kan je geen gezonde samenleving bouwen. Verbeter de wereld, begin bij jezelf. Zoals in spiritueel opzicht God alleen in je diepste zelf is te vinden. Aan de andere kant is het in een verziekte en vervuilde samenleving heel moeilijk om gezond te blijven, en zal je die dus eerst moeten aanpakken waarvoor politiek, wetten en regelgeving nu eenmaal een bittere praktische noodzaak zijn.

Zo lijkt het verschil tussen rechts en links gekenmerkt te worden door een tegenstelling tussen tussen ‘ik’ en ‘wij’. Rechts verwordt tot neoliberalisme als je het ‘ik’ opblaast tot een ego. Dat wil per definitie niets weten van een ‘wij’ en gelooft in het heil van de zelfzucht, die de kern is van de neoliberale leer zoals die door Ayn Rand (1905-1982)  is samengevat in haar in Amerika immens populaire opus magnum Atlas Shrugged. Deze roman is wordt nu verfilmd en sinds vorige week draait daar het tweede deel in de bioscopen. Hier in Europa totaal onbekend. Houden zo. Misschien ben ik de enige Nederlander die de dvd van deel 1 in huis heeft. Aan de andere kant kan een te groot accent op het ‘wij’ ertoe leiden dat het individu oplost in de massa zoals we dat bij extreem communistische samenlevingen zien. Maar ook  een zoetsappig ‘samen’, wat bij mij diverse kerkelijke associaties oproept, kan bij mij wel eens overkomen als een ongezonde ontkenning van eigenwaarde en autonomie van het individu.

De vraag is echter of dat ‘ik’ en ‘wij’ een een echte tegenstelling is. Ik denk daarbij aan de transpersoonlijke filosoof Ken Wilber die, bijvoorbeeld in zijn boek Een beknopte geschiedenis van alles, uitlegt hoe de werkelijkheid bestaat uit ‘holonen’: delen die tegelijk een geheel zijn. ‘Een geheel atoom is bijvoorbeeld deel van een geheel molecuul, en het gehele molecuul is een deel van een gehele cel, en de gehele cel is deel van een geheel organisme,’ vertelt hij op pagina 40. Zo is er een hiërarchie waarin holonen elkaar overstijgen en omvatten: hogere omdat ze lagere in zich hebben en daarmee ook ‘dieper’ zijn. Hieruit is heel nuchter te concluderen dat een collectief hoger dan een individu, het ‘wij’ hoger is dan het ‘ik’. Tegelijk kan dat hogere niet zonder dat lagere: zonder atomen geen cellen, maar zonder cellen kunnen nog wel atomen blijven bestaan. Ik kan niet anders dan hieruit concluderen dat het linkse gedachtengoed met zijn nadruk op het ‘wij ’op een hoger plan staat dan dat van rechts, en wel in die betekenis dat dit idealiter het rechtse insluit door het te omvatten en tegelijkertijd te overstijgen.

Links is dus niet tegengesteld aan rechts, maar méér dan dat omdat het rechts omvat. Het kan ook niet zonder rechts. Wanneer het ‘ik’ echter zichzelf te belangrijk gaat vinden, ziet dit het ‘wij’ als de grote tegenstander, wat verklaart waarom rechts zo’n gloeiende en openlijke haat en angst voor links aan de dag legt. Wat niet anders is dan de angst voor overgave aan het grotere geheel, net zoals links bang is zich over te geven aan wat het maatschappelijke ‘wij’ overstijgt, zoals religie en spiritualiteit. Crisis is kramp, angst voor overgave en transformatie en daarom behoefte aan macht. Een bang ‘ik’ wil best een ‘ferme tik’ of een ‘rotschop’ geven, zelfs ‘vrij ver gaan’ of ‘ze verrot slaan,’ om VVD-machotaal te citeren uit een redactioneel van nrc.next van 28 september. En wie macht wil, verheerlijkt het en zal machthebbers op handen dragen, liever mensen straffen die een reep chocolade uit de supermarkt stelen dan de veroorzakers van de kredietcrisis, de échte profiteurs, aan te pakken.

De vrije markt is een romantische droom, een frame dat de werkelijkheid van de bloedige strijd om het bestaan moet verhullen. ‘Maar er heerst helemaal geen vrije markt in de financiële sector,’ schrijft Joris Luyendijk vandaag in mijn lievelingsblad. ‘Je hebt een stel oligopolisten die samen de markt verdelen en een deel van de gigantische winsten gebruiken om hun machtspositie veilig te stellen.’ ‘Zou het kunnen, een rechtse Occupy?’ besluit hij. ‘Frisgewassen demonstranten in pak die kamperend in super-de-luxe-tenten eisen dat de financiële sector wordt onderworpen aan de discipline van de vrije markt? Het zou wat zijn.’ Zolang die discipline er niet komt en de marktmeester verzuimt zijn werk te doen, blijft de vrije markt een vrije slavenmarkt, een gelegaliseerde mensenhandel waarin velen, gereduceerd tot economische objecten, zich financieel doodvechten in de arena. De Romeinen waren wat dit betreft minder hypocriet.

Als je de kosmos omarmt, omarm je jezelf, je dorp, je stad, je land, de wereld. De crisis waarin mens en wereld nu verkeren heeft alles te maken met onze angst om onszelf in grotere gehelen te verliezen, en zou je daarom ook als spiritueel kunnen bestempelen. We zijn bang voor Niets, en zolang we bang blijven verkopen we uiteindelijk niet de ander, maar onszelf op de vrije slavenmarkt.

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

3 reacties op “De vrije slavenmarkt”

  1. Peter Woninck op Facebook zei:

    Boeddha zei dat de mensen omgekeerd leven. Hij zei: “Zij geloven dat wat goed is kwaad is en dat wat kwaad is goed is. Dat wat waar is onwaar is en dat wat onwaar is waar is.”

  2. Geert zei:

    Mooie bespiegeling die tot nadenken stemt!
    Moeten we wel blijven denken in de aloude ‘ tegenstelling’ links en rechts? Het is wellicht zoals je zelf schrijft het 1 kan niet zonder het ander. Het is en/en. De mens is een individu dat maximaal tot z’n recht komt als die in vrijheid en eigen verantwoordelijkheid z’n eigen bestemming/gave kan zoeken en ontwikkelen. Met een vangnetje voor extreme uitvallers. En inderdaad is het collectief van alle individuen sterker dan individu alleen. Het wordt dan toch iets van sociaal-liberaal denk ik.

  3. Weblog van Satyamo - Juri's brieven zei:

    […] inhoud van zijn epistels begrijp ik dat hij mijn blogs volgt, want hij refereert onder andere aan De vrije slavenmarkt van 18 oktober en De invlezing van 4 juli op de site van de Koorddanser. Maar verder weet ik niets […]

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>