Toetanchamon

31 januari 2013

Op mijn verjaardag ben ik met Vriend naar de tentoonstelling Toetanchamon, zijn graf en zijn schatten geweest, in Amsterdam Expo aan de Gustav Mahlerlaan in de Zuidas. Terwijl Marcel met Hanneke nu in India – volgens hem mijn tweede geboorteland – richting Bodhgaya trekken en wellicht een dezer dagen onder de Bodhi-boom verlicht raken, reizen wij door de hallen van deze tentoonstelling nog verder terug door de tijd naar het tweede millennium voor Christus. Beiden hadden het aan de stok met God. Toetanchamon, die leefde van ca. 1342 tot 1323 voor Christus, deed zijn uiterste best het veelgodendom weer in te voeren nadat zijn vader Echnaton het monotheïsme had ingevoerd waar alleen de Zon, Aton werd aanbeden. Maar terwijl Toetanchamon juist aan veelgoderij deed, was voor Boeddha zelfs één god er een teveel, zodat je het boeddhisme eigenlijk geen godsdienst mag noemen. Voor Toetanchaton was echter slechts één god veel te weinig, en omdat de naam Aton zelfs in zijn eigen naam verwerkt was, veranderde hij die in Toetanchamon, zodat de god van de Zon vervangen werd door die van Thebe.

In de tentoonstelling word je meegenomen naar de ontdekking van Toetanchamons graf en ga je meeleven met de ontdekker ervan, Howard Carter, die er in 1922 in een laatste poging in slaagde de ingang ervan te vinden in het Dal der Koningen, goed verstopt opdat het nooit ontdekt zou worden. Alsof je in een computerspel zit daal je af naar de Voorkamer en Zijkamer. ‘In de gloed van zijn elektrische lamp zag hij levensgrote beelden en vreemde dierenkoppen, gouden bedden, een prachtig gedecoreerde troon, albasten vazen, lijkbaren, stoelen, onderdelen van een aantal strijdwagens, fijn beschilderde en ingelegde kisten… een rijk gevarieerde grafvondst van een adembenemende pracht,’ lees ik in de fantastische catalogus waarmee je later het bezoek nog eens kunt herbeleven. Niet dat het echt is allemaal, want het zijn replica’s die je ziet, dus je kan nagaan hoe indrukwekkend de echte grafstukken moeten zijn. Zeker omdat het een reizende tentoonstelling is – zij was al in plaatsen als Seoul, Hamburg, Barcelona, Brussel, Manchester, Malmö en Parijs – zou het transporteren en verzekeren van dit alles schier onbetaalbaar zijn geweest.

Het hoogtepunt van de tentoonstelling zijn de Schatkamer en de Grafkamer. In de eerste staan zonneboten en maanbarken, en onder andere de canopenschrijn, beschermd door vier godinnen, waarin de ingewanden werden bewaard. In de grafkamer staan vier schrijnen die binnen elkaar zijn gemaakt, en achter de deur van de vierde schrijn werd de sarcofaag gevonden, met daarin een houten kist, waarin een tweede kist lag met daarin weer een derde. En daarin… de mummie, die grotendeels vergaan was, met het gouden dodenmasker! Millennia was dit verborgen in het donker, onder drie kisten en drie schrijnen, en ik kon het niet nalaten me af te vragen of al deze omhullingen de zeven lichamen vertegenwoordigden die we zo vaak tegenkomen in esoterische kringen. Tussen cobra’s, gieren, scarabeeën, leeuwen, krokodillen, valken en luipaarden waan je je in een geheimzinnige wereld die eigenlijk niet betreden mag worden, wat dan ook heeft bijgedragen aan de legende van de vloek van de farao’s, die waarschijnlijk bij toeval door enkele incidenten is ontstaan.

Een mooie jongen was hij, Toetanchamon. In 2005 was het dankzij een CT-scan mogelijk een exacte reconstructie van zijn hoofd te maken, waarvan een afbeelding in de catalogus is opgenomen. Maar mooie jongens zijn kennelijk en helaas niet altijd lief en aardig, want deze knaap – hij werd slechts 19 jaar oud – heeft zijn uiterste best gedaan om de erfenis van zijn vader in de vergetelheid te doen raken. Wat doet denken aan hoe in onze tijd mannen met baarden Boeddhabeelden hebben vernietigd en nu in Mali bezig zijn een hele cultuur in gruzelementen te slaan. Beeldenstormen zijn kennelijk van alle tijden, en hun aanvoerders worden vaak nog verheerlijkt ook. Hij verdiende dan ook een mooi graf dat niet ontdekt zou kunnen worden, zodat een piramide daarvoor niet aan aanmerking kwam. Zo’n 3500 prachtige voorwerpen stonden hem bij op zijn reis naar het hiernamaals. Maar het is wel de vraag of hij heden ten dage blij zou zijn als hij Egypte terug zou zien, hetzelfde land waar een kleine tweeduizend jaar later christenen gnostieke teksten verborgen, die later als onderdeel van de Nag Hammadigeschriften bekend zouden worden en waarin toch weer sprake zou zijn van één god, net als bij vader Echnaton. Maar ik ben het wel met Boeddha eens dat ook één god er eigenlijk al een teveel is.

Gepost in Spiritualiteit, Uit mijn leven