Recent Ouija

1 april 2015

‘Ik zie het niet als een tweede wereld, maar als onderdeel van de onze,’ zegt Ed Atkins in een promotiefilmpje van zijn expositie Recent Ouija, die tot 31 mei te zien is in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Een ‘spookhuis’ volgens Nina Polak, die de tentoonstelling bezocht en daarover schreef in De Correspondent: ‘Het overkoepelende onderwerp van Atkins werk is onze verhouding tot een toenemend virtuele cultuur, waarin menselijk contact steeds immateriëler wordt.’ Toen Sjoerd over de tentoonstelling las, dacht hij natuurlijk meteen aan mij, gefascineerd als ik ben door virtuele werelden. Maar ook omdat we in de jaren zestig, samen met anderen, bezig waren met parapsychologie. Het Ouijabord – ideaal om contact met overledenen op te nemen – is ons dan ook niet onbekend. Wij dus afspreken bij het Stedelijk Museum, wat ik ondanks de drukte als gevolg van de stroomstoring die dag toch nog bereikte, zij het met een half uur vertraging en moe van het staan in de bus en van het lopen omdat er weinig trams waren.

De expositie vond plaats in vier halfdonkere ruimtes in de kelder, en het meest was ik onder de indruk van Ribbons dat gepresenteerd werd op drie grote schermen tegelijk. Maar wat was het? Ik zag in prachtige kleuren een mooie jongen roken, drinken, plassen en mompelen om na het zingen van Erbarme dich uit de Matthäuspassion te sterven omdat zijn hoofd als een ballon leegliep. Of het nu om Happy Birthday!! gaat, om Warm, Warm, Warm Spring Mouths, zijn blik liet me niet los omdat hij je overal strak blijft aankijken. Aangevuld met schijnbaar onsamenhangende teksten, geluiden en muziek, belandden we in surrealistische werelden. We waren dan ook lekker op de grond tegen de muur gaan zitten, trachtend dit allemaal te begrijpen, wat natuurlijk hopeloos mislukte omdat dat de bedoeling helemaal niet was. Het deed me denken aan de halve droomwereld van vlak voor het in slaap vallen, ooit heel mooi getoonzet door The Beatles in Revolution 9.

Maar naar wie keken we eigenlijk? Het viel me helemaal niet zo op dat ik naar een avatar zat te kijken in plaats van naar iemand van vlees en bloed. En toen zijn hoofd implodeerde vond ik dat een mooie videotrucage. Eigenlijk hield het me niet zo bezig of ik nu een avatar zag of niet, en evenmin kon ik de expositie net als Nina Polak als een spookwereld ervaren, hoewel de naam ervan dat wel moest suggereren. Als ik blanco de tentoonstelling was binnengelopen zou ik wellicht niet eens aan virtual reality hebben gedacht, waarschijnlijk omdat ik alles niet echt immersief vond: ik werd nergens ondergedompeld en bleef nog steeds in het Stedelijk Museum terwijl ik deze prachtige hedendaagse kunst bewonderde. De spookachtige enge sfeer vond ik juist heel mooi, inclusief het degeneratieve karakter van veel presentaties, met thema’s als dood, seks, drank, wanhoop en zelfbeschadiging. Lelijkheid kan ook heel mooi zijn, het hangt er maar net van af of je het accepteert of niet.

Wel moet ik toegeven dat na afloop de echte wereld wat onecht overkwam, net als na het zien van een film in een bioscoop. En misschien is dat wel terecht omdat het ook zo is. De toeristen die zich voor – of beter: achter – het Rijksmuseum laten vereeuwigen voor, in en op de manshoge letters van ‘I amsterdam’, leven die dan niet in een droom? Dromen we niet continu zolang we niet in het hier en nu leven, zolang we denken, oordelen, angstig zijn en verlangen, zolang we niet alles gewoon laten zijn wat het is? Leven we zonder de directe ervaring van dat wat is niet voortdurend in een zinsbegoocheling? Het belangrijkste dat we van virtual reality kunnen leren is dan ook dat eigenlijk alles virtual reality is. Of dat virtual reality niet bestaat. Zoals Ed Atkins zei: ‘Ik zie het niet als een tweede wereld, maar als onderdeel van de onze.’

Gepost in Computer en internet, Psychologie, Uit mijn leven