Mindfulness

18 augustus 2015

Tweede Kerstdag 1979. Onder de warme zon lopen we een rondje rond de ashram, en we moeten onze partner steeds vertellen waarvan we ons bewust zijn. ‘Hij is zich bewust van de bomen, hij is zich bewust van de koekoek, hij is zich bewust van de bedelaar…’ ratel ik in de derde persoon enkelvoud want we mogen het woordje ‘ik’ niet gebruiken. We doen de Awareness Walk in Poona. En die lijkt veel op wat in dat zelfde jaar door microbioloog Jon Kabat-Zinn in Massachusetts werd bedacht: het Mindfulness Based Stress Reduction-programma (MBSR). Geïnspireerd door het boeddhisme en het werk van de Vietnamese monnik Thich Nhat Hanh, had hij het vermoeden dat aandachtsgerichte meditatie – ook bekend als vipassana – zou kunnen helpen tegen pijn, verdriet, zorgen. En dat was ook zo: wat later de wereld zou veroveren onder de naam mindfulness bleek positieve effecten te hebben op onder andere chronische pijn, hartklachten, maagdarmproblemen, angststoornissen, depressies en slaapproblemen.

Aandacht en acceptatie. In deze twee woorden is de kern van mindfulness samengevat. ‘In de eerste plaats is het een training om meer in het hier en nu te zijn,’ schrijft Janneke Gieles in Psychologie Magazine van januari 2005. ‘In het dagelijks leven zijn we met onze gedachten vaak in het verleden of de toekomst. Veel dingen doen we automatisch: tandenpoetsen, traplopen, in de bus zitten, douchen. (…) Mindfulness leert om er echt te zijn tijdens het fietsen, eten en ramenlappen. (…) U houdt bijvoorbeeld minder ruimte over voor piekeren. Stressvolle gedachten malen vaak maar door, zonder dat dat tot een oplossing leidt. Door u te concentreren op alles wat er gebeurt in het nu, onderbreekt u die gedachtenstroom en geeft u uw hersenen wat anders te doen. (…) Wie aandachtig leeft heeft meer oog voor het kleine geluk.’ In de tweede plaats ‘gaat het er ook om alle gewaarwordingen te accepteren zoals ze zijn, zonder ze te willen veranderen. (…) De kunst van mindfulness is om niet voortdurend te vechten tegen wat u niet wilt, maar het strijdtoneel te verlaten en er van een afstandje naar te kijken. (…) Voor veel mensen blijkt dit een van de meest bevrijdende inzichten te zijn van mindfulness: dat onze gedachten niet “de werkelijkheid” zijn, en dat we ons er niet mee hoeven te identificeren. Het zijn maar gedachten.’

Dat hebben we natuurlijk ook al allemaal bij Osho geleerd. Alleen is alles nu ontdaan van het religieuze kader. Daarover schreef Sanne Bloemink in De Groene Amsterdammer van 5 augustus. ‘Mindfulness wordt gebruikt om beter om te gaan met stress, maar vooral om ook uiteindelijk binnen het hypercompetitieve kapitalistische systeem beter te presteren,’ schrijft ze. De wetenschappelijk aangetoonde successen maakten mindfulness ‘volstrekt rationeel. En daarmee acceptabel. (…) Hier komt geen religie aan te pas. Dit is volledig seculier!’ Verderop in het artikel spreekt ze van ‘een religie voor ongelovigen’. ‘Maar zullen al die mediterende westerlingen uiteindelijk het “slimme denken” achter zich laten en vervangen door “bewuste, affectie aandacht”? Zullen ze de handen ineen slaan en de klimaatproblemen van de aarde oplossen zonder te vervallen in onderlinge concurrentie en zelfzuchtig ellebogenwerk?’ De schrijfster betwijfelt dat, maar heeft wel een punt. Het bedrijfsleven kan misbruik van mindfulness maken door het als een ‘geneesmiddel’ te gebruiken voor ziektes die het zelf veroorzaakt, zoals stress en burn-out, en dan is het dweilen met de kraan open.

Hoewel velen het erover eens zijn dat bewustzijn, de eerste pijler van mindfulness, bepaald geen kwaad kan – volgens mij is dat zelfs de beste panacee die er bestaat – kan ik mij voorstellen dat velen het moeilijk hebben me de tweede pijler: acceptatie, het niet willen veranderen van wat er is. Dat roept associaties op met passiviteit en lijdzaam toezien, waardoor het onverenigbaar lijkt met bijvoorbeeld politieke actie. Niets is minder waar, want het ‘goede handelen’ kan alleen maar ontstaan uit bewustzijn en een zekere kalmte en objectiviteit die alleen maar door acceptatie te beleven is. Het is niet zo dat klakkeloos accepteren tot passiviteit leidt, want ook actie wordt geaccepteerd – immers alles hoort erbij. Wat je wilt doen en wat je doet is nu – met minder vertroebelende gedachten en emoties – van zijn scherpe randjes ontdaan, zodat je eerder in een flow komt en ook met jezelf dingen laat gebeuren die uiteindelijk meestal niet verkeerd blijken te zijn. ‘Flow with the river’ is iets heel anders dan lui en lethargisch alles maar over je heen laten komen. Verantwoordelijkheid betekent antwoord geven, en het beste antwoord ligt in jezelf verscholen en kun je alleen maar ontdekken door jezelf te accepteren zoals je bent.

Gepost in Psychologie