De keiharde illusie

8 februari 2016

‘Professor, als u gelooft dat deze boom niet bestaat, loop er dan maar met uw kop tegenaan!’ was het weerwoord van een boer toen een beroemde Blaricumse professor met hem iets over de werkelijke werkelijkheid wilde delen. Dat speelde zich een eeuw geleden af, maar is nog steeds het antwoord op zweverige spirituele taal van diepe wetenschappers en mystici. Theorie versus praktijk, dromers versus realisten, idealisten versus materialisten. Ja, zelfs links versus rechts, want waar linksen nog altijd geloven in hun idealen vinden zij rechtsen op hun pad die alles ondergeschikt maken aan hun concrete realisme. Concreet betekent in het Engels hetzelfde als beton, en dat sluit mooi aan bij de ‘keiharde aanpak’ die rechts graag propageert waarbij vaak wat minzaam en neerbuigend gesproken wordt over ‘linkse hobby’s’ – wat wel één van de beste frames is die ik ooit ben tegengekomen. De wereld is immers keihard in haar strijd om het bestaan, waarin de markt het beste in de mens doet bovenkomen. Dat is nu eenmaal ‘de realiteit’.

Daar moet je natuurlijk niet verder over doorvragen. Je stoot je kop tegen die boom en dat is het dan. Einde discussie. Dat ook de hoofdpijn die je oploopt een illusie zou kunnen zijn komt niet im Frage, alsof je een woordenspelletje aan het spelen bent en daarom niet verder serieus genomen hoeft te worden. Ook niet als ik met mijn microscoop kom opdagen en een stukje keihard beton eens nader wil onderzoeken. Oké, dan ziet het er nog steeds stevig en vast uit, maar als ik nog dieper in dat stukje keiharde realiteit zou kunnen kijken zag ik vrijwel niets dan leegte tussen elementaire deeltjes die niet alleen maar een fractie van de ruimte innemen, maar die zich ook nog heel raar gedragen. Dan kom ik in de wereld van de onzin van de kwantummechanica en zie ik dat alles hoofdzakelijk leegte is. Maar kennelijk is ons organisme erop ingesteld een illusiefabriek te zijn en moeten onze zintuigen wel een ‘virtual reality’ scheppen om te overleven. Het is moeilijk om voedsel te vinden in een wereld waarin alles leegte is, waarin dingen tegelijk bestaan en niet bestaan, de ultieme chaos. Hemel en aarde moeten eerst van elkaar losgeknipt worden: uit Chaos moeten eerst Oeranos en Gaia worden geboren om leven mogelijk te maken.

Omdat er meer niets dan iets bestaat, is het best eerlijk om te zeggen dat het hele bestaan met alles erop en eraan eigenlijk niets voorstelt. Dat het iets eerder een anomalie is, wellicht een klontje gestold niets of vervormde ruimte. Het is een wonder dat de leuning me houvast geeft als ik de trap afloop, want als ik diep doorkijk is die er niet eens. Net als mijn hand die zich eraan vastklampt. Als ik diep in de materie duik verdwijnt de vastheid, zijn er geen kleuren en geuren meer, en is er even weinig vorm en structuur als in de sterrenhemel. De sterrenbeelden hebben we zelf geschapen, en verdwijnen als sneeuw voor de zon als we ze vanuit een andere hoek bekijken, zoals met de app StarWalk 2 heel mooi te zien is. En uiteindelijk zien we er vanbinnen niet veel anders uit. Alles is illusie, virtual reality, maar die is wel ontzettend mooi! Maar zolang we geloven dat dit allemaal echt is en we ons vastklampen aan beelden, hebben we de diepere vormloze schoonheid nog niet ontdekt.

De mysticus, de romanticus is verliefd op het onzienbare, het vormloze, het ongrijpbare, voorbij de tastbare keiharde realiteit. Sommigen noemen dat ‘God’, anderen ‘Het Bestaan’ of ‘Dat wat is’, zonder eigenschappen en daarom overal schitterend aanwezig. De Stilte, niet-zijn, je eigen leeg-zijn herkennen is het mooiste dat er is. Zo, dat heb ik weer mooi gezegd allemaal. Ook voor mezelf kan ik deze woorden niet vaak genoeg tot me laten doordringen. Want de confrontatie met de illusie kan keihard zijn.