Mijn tegenprestatie

25 januari 2019

De verplichte tegenprestatie komt weer op de agenda. Want staatssecretaris Tamara van Ark vindt dat gemeenten, zoals Amsterdam en Groningen – en dank zij mijn initiatief ook Blaricum – harder moeten worden aangepakt als ze deze niet verplicht opleggen aan mensen in de bijstand. Voor wat hoort wat, iedereen moet meedoen, de inclusieve samenleving en dat soort geloofsartikelen worden geüpgraded tot meetbare missies die Van Ark graag over de ontschotte schuttingen van de gemeenten gooit. Politiek is religie.

Dat gemeenten niet tekenen voor dit verplicht vrijwilligerswerk, dan wel dit veel te weinig opleggen, is haar een doorn in het oog. En doornen in ogen beperken nu eenmaal het zicht en de visie, met alle gevolgen van dien. Dan grijp je snel terug naar de oudtestamentische wrekende God en ga je geloven dat straf écht helpt. Korten op uitkeringen, en als gemeenten dat niet met hun inwoners doen doet zij dat zelf wel met de gemeenten. Zo simpel is het. Maar geen psycholoog zal bevestigen dat straf echt helpt, zodat het geloof dat je daarmee problemen oplost op zich al een leugen is.

Uiteindelijk gaat alles nog steeds om geld en is die hele tegenprestatie alleen maar bedoeld om aan goedkope arbeidskrachten te komen en mensen te dwingen om mee te doen met de dolgedraaide arbeidsmarkt waarin de meeste werkgevers nooit tevreden zijn zolang mensen niet steeds langer, harder en efficiënter gaan werken. Die werkgevers kunnen vaak niet anders omdat wij het zelf zijn die alles goedkoop en snel willen hebben. Het is een vicieuze cirkel die uiteindelijk de hele planeet kapotmaakt.

Als je mensen zo graag aan het werk wil zetten, betaal daar dan een eerlijk loon voor, en zet alles op alles om passende arbeid voor werklozen te vinden, of bied hen opleidingen aan. Ja, de verplichte tegenprestatie zou een opstap naar regulier werk zijn. Misschien dat dat soms wel eens het geval is, maar ‘niet als die dwingend wordt opgelegd,’ volgens Monique Kremer, bijzonder hoogleraar actief burgerschap aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Als mensen actief blijven, is dat vaak goed voor hun welzijn, gezondheid en sociale relaties. Maar als de gemeente dwingende taal gaat gebruiken, werkt dat averechts,’ zegt ze. ‘We weten dat heel sterke sollicitatieverplichtingen meestal contraproductief zijn voor mensen die al lang geen werk hebben.’

Zelf heb ik in de jaren tachtig ook langdurig van de bijstand geleefd. Ik ken de angst, vooral na die keer dat ik opeens duizend gulden – toen een groot bedrag – moest terugbetalen omdat de Sociale Dienst achteraf meende mij teveel uitgekeerd te hebben, maar dat ik na lange tijd heb teruggekregen omdat bleek dat er een fout was gemaakt. Dank zij juridische bijstand, iets waar Sander Dekker – van dezelfde politieke partij als Tamara – graag op wil beknibbelen. Ik ken de stigmatisering en de vernedering van werklozen. ‘Als je echt werk wilt,’ zei een man met die ik meeliftte, ‘kun je morgen meteen aan de slag,’ en hij knikte in de richting van Aalsmeer. Ja hallo? Was ik dáárvoor opgeleid?

Mensen onder hun niveau te laten werken werkt echt niet, dan vraag je om problemen. Je kan als gemeente hoger opgeleiden de straten laten schoonmaken – krijgen die ook gele hesjes? – maar mensen die geen passend werk doen verdorren, met alle psychische gevolgen van dien. Zo wandelde ik ooit naar metrostation Diemen-Zuid toen daar veel bouwactiviteiten waren. Het leek me eigenlijk heerlijk om zo lekker concreet met mijn handen te werken, maar al snel realiseerde ik me dat ik mij onder mijn collega’s niet echt thuis zou voelen. Naar vrouwen fluiten, De Telegraaf lezen en constant muziek aan mijn kop hebben was en is niet echt mijn ding.

Maar al te vaak wordt gepropageerd dat je zelf verantwoordelijk bent voor je werkloosheid. In mijn geval waren het niet de fusies van allerlei psychotherapeutische instellingen tot grootschalige RIAGGS, maar deed ik zelf niet genoeg mijn best, was ik te lui om uit mijn bed te komen en kreeg ik de bekende stigmatiserende oordelen over me heen geslingerd. Het beginnen van mijn eigen eenmansbedrijfje heb ik ook als een soort wraak ervaren: één werkloze minder waarop jullie je vernederende machtswellust kunnen uitleven! Ik bedoel maar, ik was in mijn leven student, een werkloze die spontaan vrijwilligerswerk deed, werknemer bij de Amrobank en zelfstandige met zijn eigen eenmansbedrijfje, zodat ik mij op al die terreinen wel ervaringsdeskundige mag noemen.

Je kan natuurlijk op uitkeringen gaan korten, maar wat lost dat op? Dan kunnen mensen niet meer rondkomen, komen ze letterlijk in de kou omdat ze hun energierekening niet meer kunnen betalen, gaan ze te goedkoop dus slecht voedsel eten, belanden op straat, verzanden in de criminaliteit en prostitutie omdat ze geld nodig hebben, omdat ze in leven willen blijven. Maar dat laatste is kennelijk teveel geëist, dus richten we voedselbanken op – een schande dat die überhaupt bestaan in een rijk land als het onze – en gaan we daklozen opvangen, druggebruik bestrijden en wat niet al. Alsof dat geen geld kost.

Hier in het Gooi gaat regionaal aan werkgelegenheid gewerkt worden door het koppelen van werklozen, gemeenten, werkgevers en het UWV, zodat al die instellingen meer van elkaar weten waardoor zoveel mogelijk mensen op de juiste plek kunnen belanden. Zelf zie ik het als een nuttige maar slechts tijdelijke oplossing. Ik kom het niet nalaten ervoor te waarschuwen dat het wellicht voor onze kinderen en kleinkinderen niet meer werkt. Want op gegeven moment is er écht geen werk meer, hebben robots alles overgenomen. Daar moeten we nu al over nadenken, voor het te laat is. Maar ik werd alleen maar aangegaapt en kreeg antwoorden op vragen die ik helemaal niet gesteld had. Sorry jongens, dat ik wat geïrriteerd reageerde. Een goed plan, maar zonder visie op de waarde van werk blijven het ad hoc oplossingen. En die tegenprestatie? Ik duik mijn oude dossiers maar weer eens op en heb voorlopig weer wat te doen. Mijn tegenprestatie.