De sfeer van schoonheid

28 september 2020

Decors hebben me altijd geboeid. Vanuit links en rechts worden nieuwe werelden uit de coulissen geschoven of dalen ze geruisloos uit de toneeltoren neer op het podium. Ik herinner me de sfeer achter de coulissen tijdens toneelstukken die we op de middelbare school opvoerden. Bertold Brecht en William Saroyan. De schijnwerpers als je op het toneel stond. De donkere leegte waarin de toeschouwers zaten waarvoor je speelde. Je ouders keken mee maar je zag ze niet. Een van die toneelstukken eindigde met een zoen van mij, die volgens onze regisseur en wiskundeleraar wel wat enthousiaster mocht. Licht uit, het doek weer dicht en dan weer terug de coulissen in en je gewone kleren weer aantrekken.

‘Eigenlijk is het allerbelangrijkste van een roman het decor,’ zei Ilja Leonard Pfeijffer in vpro’s Zomergasten. Want de sfeer, de wereld waarin het boek zich afspeelt blijft je het meest bij. Toen ik zijn woorden hoorde realiseerde ik me opeens dat hij zich vroeger fanatiek in de wereld van Second Life stortte en er zelfs een boekje over had geschreven. Op een symposium over deze virtuele wereld hoorde ik hem eens zeggen dat hij echt niet zonder kon. Op zich niet verwonderlijk want Second Life is een en al sfeer, decor, dat door talloze bezoekers is opgebouwd. Alsof ook daar de wereld waarin zich iets afspeelt belangrijker is dat wát zich daarbinnen afspeelt.

Second Life is een ongeëvenaarde explosie van creativiteit en fantasie, waarvan het zogenaamde echte leven slechts een fletse en gebrekkige afspiegeling is. Want in real life, IRL, kun je niet vliegen en moet je helemaal via een brug omlopen om aan de overkant van de gracht te komen. Je kan niet om een hoekje kijken, mensen dragen hun naam niet in een ballonnetje boven hun hoofd, teleportatie bestaat nog steeds niet en we hebben nog steeds last van ziektes en sterven. Ja, real life zou een goed voorbeeld kunnen nemen aan Second Life. Daar knutselde ik eens een deur in elkaar. Als je erdoorheen liep en dan achterom keek, was die opeens verdwenen. Een spiritueel doordenkertje.

Je oudste jeugdherinneringen zijn vaak ook meer sfeer dan inhoud. Ik lig in een wieg en voel de zomerse verstilde warmte boven korenvelden. Ik hoor een onzichtbare merel zingen in de verte, alsof hij mij over magische wereld vertelt. Met mijn neus in de seringen raak ik in een zweem van verlangen en herinnering waarvoor woorden hopeloos tekort schieten. En de enkele keer dat ik ’s ochtends vroeg buiten loop, lijkt de frisse lucht soms stilletjes doorzeefd met een trillende vredige aanwezigheid. Dan is de sfeer, het decor als een grondtoon die in een uitgestrekte ruimte alles doordrenkt, en ik betreur degenen die dat niet kennen. Hoe echt is dat wat de meeste mensen het echte leven noemen?

De mooiste muziek vertelt over de stilte. De mooiste gedichten over dat wat niet in woorden te vangen is. Ware kunst is niet van deze wereld. Je raakt in een andere sfeer, in een zwijgend decor. Je wordt er even stil van. Alles stopt. Het decor is werkelijkheid geworden, en je eigen gedachten en besognes bestaan even niet. Zonder besmetting met de sfeer van schoonheid is de wereld kaal en troosteloos. Kunst is het decor dat God ons gegeven heeft om onze eigenwijze levens in te spelen. Om ons te herinneren aan dat wat er eigenlijk altijd en overal al is. Stilte en sfeer als een bezielende grondtoon die overal te horen en te ervaren is.

Zonder decor geen toneelspel, zonder ruimte geen inhoud, zonder sfeer geen leven.