De fundamenten

25 april 2021

‘Hoe konden jullie geloven in een idee van groei terwijl heel jullie handelen was gericht op de vernietiging van wat je had? Hadden jullie dan geen geweten?’ Dat zijn volgens Ramsey Nasr de vragen die wellicht al onze kinderen en kleinkinderen ons zullen stellen. Zoals we nu mensen in het verleden veroordelen – denk aan middeleeuwse heksenvervolgingen, de VOC, slavernij, racisme – zo zullen toekomstige generaties óns veroordelen. We wéten dat we de aarde vernietigen, maar we zijn verlamd, we wéten nu wel dat we het weten, horen het gapend aan en vallen bijna in slaap van de apocalyps. Ons gedrag van de afgelopen decennia zal de geschiedenis ingaan als ‘irrationeel, amoreel, egocentrisch, onverantwoordelijk en volstrekt misdadig.’ Aldus de veelzijdige kunstenaar in zijn recent verschenen boek De fundamenten, dat volgens de achterflap ‘een indringende hartenkreet en een politieke oproep tot opstand’ is. Ik heb het boek inmiddels twee keer gelezen.

We staan op een keerpunt, maar we zijn verlamd. We gunnen iedereen op de wereld dezelfde welvaart als wij hebben. Maar daarvoor zijn drie aardbollen nodig, dus we laten het maar bij wat het is. We gunnen onszelf onze eigen welvaart, maar die alleen al vernietigt onze aarde. De meeste mensen willen best iets inleveren voor een beter milieu, maar we zijn in de houdgreep van het bedrijfsleven, dat zelf weer in de houdgreep van aandeelhouders is. En de laatsten willen groei en winst. En de overheid vindt het best allemaal. Nasr vertelt hoe die enerzijds 4,5 miljard euro uitgeeft aan subsidies voor fossiele brandstoffen en anderzijds hetzelfde bedrag aan subsidies voor CO2-besparing. Die kan je dus tegen elkaar wegstrepen. Hij vertelt over booking.com dat 65 miljoen aan coronasteun ontving, terwijl het zelf zo’n vijf miljard verdiende. ‘En wij maar eigen verantwoordelijkheid nemen en failliet gaan,’ concludeert hij. Veel Nederlanders willen verandering, maar blijven stemmen op partijen die zulke veranderingen juist willen tegenhouden. Hoe dat kan? We hebben een januskop.

We zijn niet rationeel. Het kind dat geen vlees wil eten is het enige rationele wezen aan tafel. Nasr’s verhaal lijkt wel het programma van de Partij voor de Dieren. Hij is vegetariër geworden en ziet een verband tussen de verwerpelijke manier waarop we met dieren omgaan en de coronapandemie. Vlees eten is niet alleen amoreel maar ook irrationeel, want voor één kilo hamburgers heb je acht kilo graan nodig om runderen te voeren. Het is ook irrationeel om alleen empathie te hebben voor wat dichtbij is. Nasr vertelt over een experiment in Katendrecht waar twee varkens door de buurt werden vertroeteld maar de hel losbrak toen die geslacht zouden worden. Het is volstrekt rationeel om te zien dat de mens maar een stofje in de evolutie is, toevallig ontstaan door een meteoorinslag die zijn grote vijanden, de dinosaurussen, fataal werd. De mens doet er niet zoveel toe, neemt niet zo’n bijzondere plaats in de dierenwereld in. ‘De ijsbeer heeft het recht je te doden,’ krijgt hij te horen tijdens een schietcursus op Spitsbergen. Het duurde even voordat hij dat niet meer belachelijk vond en hij zich het rechtsbeginsel van de dieren begint te beseffen.

Recht. Niet alleen dat van de zich superieur voelende mens, maar ook dat van dieren en bomen. En zelfs dat van ons nageslacht dat in de Urgenda-zaak als rechtspersoon werd aanvaard. Een proces dat wereldwijd navolging vindt, en daar kunnen we blij mee zijn. In België is een rechtszaak namens 82 bomen aangespannen, waarvoor zich meer dan 65.000 mede-eisers hebben aangemeld. En het gaat hier niet om een sentimenteel hippie-ideaal, maar om het wekken van bewustzijn van onze plaats in de natuur. ‘Het recht op een vorm van natuurlijk gedrag zou voor alle levende wezens moeten gelden.’ Het is niet het doden van dieren wat Nasr tot het vegetarisme heeft bekeerd – dieren doden elkaar ook – maar de wijze waarop we met dieren omgaan. We hebben niet het recht ze te martelen, in onnatuurlijke omstandigheden te laten leven, zonlicht en een grazige wei te onthouden, ze hun eigen biggen of kalveren niet te laten zogen en ze continu door inseminatie zwanger te maken. En is het niet onze misdadige omgang met dieren die de coronapandemie heeft veroorzaakt? Ik kan de natuur hiermee niet echt ongelijk geven. Het virus, dat zijn we zelf.

Het is tijd voor revolutie. Niet als bloederig geweld, maar als terugkeer vanuit de huidige ongewenste situatie. ‘In een wereld geconditioneerd door de groeigedachte betekent revolutie: een terugkeer naar minder.’ Dat hoeft geen lagere levensstandaard of minder geluk te betekenen. Nasr’s boek is daarmee in de eerste plaats een politieke oproep. Weet niet alleen wat je eet, maar ook waarop je stemt. Als we écht onze eigen verantwoordelijkheid nemen, dan komen we in opstand!