Sterrengids

23 september 2010

Op zoek naar iets als werkelijkheid, waarheid of schoonheid, verlang ik naar iets universeels. Iets dat overal altijd geldt. Al dat moderne gedoe waarin het idee van een allesomvattende waarheid wordt losgelaten is niets voor mij. Die opvatting spreekt trouwens zichzelf al tegen omdat ze een universeel geldende waarheid pretendeert te zijn. Hoe tegenstrijdig, paradoxaal en onbegrijpelijk ze ook mag lijken, er blijft voor mij toch maar één waarheid, werkelijkheid en schoonheid bestaan waarbinnen dat alles verenigd is. Alles wat persoonlijk is, is daarom per definitie onecht, niet waar en lelijk omdat je daarmee een stukje van de werkelijkheid hebt geïsoleerd. Het is niet voor niets dat het woord ‘persona’ stamt van het masker dat Griekse toneelspelers droegen. En eigenlijk geloof ik dat er maar één oerdrift bestaan in de mens: dat masker afleggen om weer één te worden met dat kosmische dat ons van alle kanten oneindig diep omhult. Als je deze gedachten vreemd vindt, schaf je dan geen sterrengids aan, want het is juist het bladeren door de Sterrengids 2011, uitgegeven door Stichting De Koepel dat me tot dit soort woorden inspireert. Op de voorplaat staat een prachtige foto van een spiraalstelsel in het sterrenbeeld Eridanus die je uitnodigt voor een kleurige psychedelische reis door een wervelende sterrenkolk.

De meeste mensen weten weinig van wat zich allemaal in de sterrenhemel afspeelt. Dat wordt ook steeds moeilijker te zien omdat de lichtuitstoot jaarlijks met maar liefst 3 tot 6 procent toeneemt. Nederland is, samen met België en Puerto Rico, het meest verlichte land ter wereld, staat op de website van het Platform Lichthinder te lezen. Maar wat heb je aan verlichting als je het Al niet meer kunt zien? Gelukkig zijn er technieken die ons kunnen helpen ons verloren contact met de werkelijkheid weer te herstellen, zoals virtual reality, in dit geval in de vorm van een planetarium. Op zaterdag 16 augustus 1958, ik was toen elf jaar, nam mijn vader me mee naar Den Haag. Met de bus. Daar was een Planetarium naast het gebouw van de Haagse Courant. Daarover schrijft Frank Faber op zijn weblog www.jeugdsentimenten.net, dus ik ben niet de enige die daar mooie herinneringen aan heeft! Overweldigd was ik door de diepe sterrenpracht, en een van de eerste dingen die ik thuis ging doen was zelf een planetarium op mijn kamertje bouwen.

Het bouwen van een planetarium gaat als volgt. Benodigd: 8 latten van ca 1,5 à 2 meter, 1 wit laken, ca 15 m2 gordijnstof, 4 groentekistjes, 3 plankjes van 30 x 150 cm, 1 speelgoedprojector, 1 vel etalagekarton en 1 speld. Bouw van de latten, de gordijnstof en de lakens een blokvormige tent met zijden van ca 1,5 m en een hoogte van ca 2 m. Gebruik hierbij het laken als plafond en laat aan één zijde een opening vrij om het planetarium te betreden. Maak zitplaatsen langs de overige 3 zijden door de 4 groentekistjes in de hoeken te plaatsen en daar de 3 planken op te leggen. Plaats de speelgoedprojector met zijn achterzijde in het midden op de grond, zodat het licht ervan naar boven gericht is. Knip van het etalagekarton stroken van ca 3 cm breed en prik daarin met de speld de patronen van sterrenhemels en sterrenbeelden. Sluit de projector aan op het lichtnet en schuif de kartonnen stroken door de sleuf waar normaliter zich de film bevindt. Nodig klasgenootjes en de juf uit om tegen geringe betaling te komen kijken. Maak niet de fout om (a) je moeder er niet van op de hoogte te stellen als de juf komt en (b) geen rekening te houden met de omvang van de juf, vooral als ze heel aardig is zoals de mijne dat was.

Nou ja, ik bedoel maar. Als kind zat ik al in sterrengidsen, toen nog in oblong-formaat, te neuzen. Wist ik dat een dag maar 23 uur, 57 minuten en 4,09 seconden duurde, hoewel ik nu uit de sterrengids begrijp dat ik dat laatste eigenlijk zou moeten afronden op 4,10 seconden. Weten dat de aarde 150 miljoen kilometer van de zon is verwijderd en het rijtje van de planeten kunnen opdreunen behoort toch tot de basiskennis van een kind? Als klein jongetje had ik al een draaibare sterrenkaart. Ik las ook graag boeken. Totdat ik bij allemaal verhalen over sterrenbeelden las over de heilige Laurentius die ‘levend en naakt op een rooster gebraden’ werd, wat me toch zo machtig op de maag viel dat ik nooit meer verder heb gelezen in dat boek. De sterren stonden verder op een laag pitje, hoewel ze in psychedelische visioenen best een belangrijke rol bleven spelen. In 1968 blies Stanley Kubricks film 2001: A Space Odyssey mijn liefde voor de ruimte en de sterren weer nieuw leven in. In 1980 keek ik met rode oortjes naar Carl Sagans 13-delige documentaire Cosmos, gedragen door prachtige muziek uit onder andere Heaven and Hell van Vangelis. En op zondag 14 augustus 1983 zat ik, na vrijwel exact vijfentwintig jaar, opnieuw in een planetarium, dit keer in het Gaasperpark in de Bijlmermeer. ‘Die muziek!’ schreef ik mijn Gereformeerde Vriend (Niet Vrijgemaakt) een dag later. ‘Daar was het weer! “Shine on you crazy diamond” van “Wish you were here”! De witte koepel boven onze hoofden verdween om plaats te maken voor een invallende schemering waarin steeds meer sterren in de oneindige diepte begonnen te flonkeren. (…) Gedragen door langzame Pink Floyd-akkoorden kwamen er steeds meer sterren aan de hemel en een gevoel van “Hier ben ik thuis” kneep mijn keel dicht en maakte mijn ogen vochtig. Een traan hobbelde over mijn linkerwang. De zwermen van sterren lokten me en ik zou zo in de diepte willen vallen.’

De stap van astronomie van astrologie is heel klein, zeker als je ook nog psychologie hebt gestudeerd en met computers stoeit. Hoewel ik me er in de jaren zestig al een poos mee had beziggehouden, werd ik in juli 1984 pas echt gepakt door de astrologie. In het gras van het Bergwijkpark vlak bij mijn flat in de Bijlmer lag ik enthousiast en serieus opnieuw de astrologie te bestuderen, met alle gevolgen van dien. Natuurlijk las ik ook wat Bhagwan over astrologie te vertellen had. ‘If we look at astrology as a science which disintegrates our egos, which dissolves our “I”, then it is religion.’ zei hij in Bombay op 10 juli 1971. ‘But if we go to the ordinary astrologer for the safety of our egos (…) Astrology means you are not, the universe is; you are not, the cosmos is. It means enormous forces are at work all around, and you are nothing before them. One needs to be attentive to this kind of astrology, but this is possible only when we see ourselves as part and parcel of this vast universe.’

Ik ben maar een deel van de werkelijkheid, en als ik de werkelijkheid, waarheid of schoonheid zoek, kan dat alleen over de kosmos gaan, over het Al, inclusief alle tijd en ruimte. Dan blijkt de stelling ‘ik besta’ onhoudbaar, omdat ik de meeste tijd niet besta en omdat ik me dan nog alleen hier op dit kleine plekje in Oldegeppel bevind. Maar kennelijk is er, geïnspireerd door een vaag bewustzijn van de eenheid van alles, ook een verlangen naar niet-bestaan, naar die transpersoonlijke wereld voorbij het ego, naar het samenvallen en -smelten met het Al. En zijn wij dromers zolang wij geloven dat dat niet al lang het geval is. Ik wil herinnerd worden aan wat ik eigenlijk ben en wat mijn thuis is, en één van mijn gidsen is de Sterrengids. Daarin zie ik niet alleen hoe de sterrenhemel eruitziet, wat de fase van de maan is en waar de planeten zich bevinden. Want ik lees ook over de veranderlijke ster SU Tau die zichzelf ritmisch verduistert door roetwolken uit te ademen, hoe mooi het is als sterren vlak langs de polen van de maan lijken te schuiven, en dat de aarde in een jaar zo’n 10.000 ton gruis- en stofdeeltjes opveegt, wat soms leidt tot lichtsporen die ‘vallende sterren’ worden genoemd. De Sterrengids bevat ook veel voer voor de linker hersenhelft, zoals toelichtingen over tijdberekening, oriëntatie in de ruimte, formules en astronomische constanten, maar dat alles is waardeloos zonder ruimtelijk inzicht van de rechter hersenhelft. Daar heb ik geen gebrek aan, want de sterren zijn mijn gids.