Chaos

Date 10 januari 2011

Volgens de tweede wet van de thermodynamica leidt neoliberalisme tot chaos. Dat komt ervan als je je klassieken niet kent. Wellicht vereist dit enige toelichting.

Wat is chaos? In de Griekse mythologie is Chaos de stammoeder van alle goden, is zij de Leegte of het Niets waaruit alles is ontstaan. Haar kinderen waren de Aarde, de Liefde, de Duisternis, de Nacht en de Onderwereld. Die zijn het voorgeslacht van de complexe en bonte godenwereld, die op zich weer één grote chaos is maar toch de Kosmos vorm heeft gegeven. Het woord zegt het al: vormgeven. Dat was nodig want in de chaos was alles nog vormloos, ongestructureerd, zonder grenzen, een grote wanorde. Net zoals een kamer die je afsluit en dan na jaren, eeuwen, millennia of eeuwig later weer eens gaat inspecteren: na een jaartje is het muf en stoffig geworden, na tien jaar moet je je door spinrag en schimmelresten ploegen, na honderd jaar zijn de meubels en gordijnen half aangevreten en bedekt plafondkalk de vloer. En uiteindelijk verliest alles zijn vorm en structuur, heeft alles zich met alles vermengd en verworden tot een dikke brei of mist waarin niets meer van iets anders te onderscheiden is. Zo is chaos de ultieme Eenheid van alles, de opperste Gelijkheid. Alles is één. Of beter gezegd: alles is nog één, want uit deze grijze oersoep gingen de goden de Kosmos scheppen.

Volgens de tweede wet van de thermodynamica heeft alles in een gesloten systeem, dus zonder invloeden van buitenaf, de spontane neiging ongelijkmatigheden af te vlakken. Om het met mooie woorden te zeggen: de entropie neemt toe, wat zich goed laat vergelijken met het groter worden van de chaos. Heeft in een kosmos alles kleurig zijn plekje, vorm en identiteit, in de chaos blijft daar weinig van over. Overigens denk ik dat een chaos ook door heel goed schudden te realiseren is. Neem een doos gesorteerde chocolaatjes, rammel die goed en stevig door elkaar, en je hebt een doos echt gesorteerde chocolaatjes. Eerst betekende gesorteerd nog dat de soorten keurig bij elkaar lagen, en nu betekent gesorteerd dat het een rommeltje is waar alles door elkaar ligt. Maar het leuke van de tweede wet van de thermodynamica is dat je voor het maken van een chaos helemaal niets hoeft te doen, alsof dat een natuurlijke toestand is waartoe uiteindelijk alles vervalt. En dat is nu precies het neoliberale ideaal waar overheidsbemoeienis taboe is en men in principe niet wil ingrijpen in de markt. Het neoliberalisme leidt dus tot chaos. Kijk voor een praktijkvoorbeeld maar naar het functioneren van de Nederlandse Spoorwegen.

Dit alles heeft eigenlijk weinig te maken met de zogenaamde chaostheorie met zijn verhaal over kleine oorzaken die grote gevolgen kunnen hebben. De vlinder die klapwiekt met zijn vleugels en zo aan de andere kant van de wereld een orkaan veroorzaakt. Over onvoorspelbare zaken die vroeger toeval werden genoemd, maar die toch gewoon ouderwets gedetermineerd zijn, zij het op zo’n kleine onzichtbare schaal dat we er in de praktijk niets meer mee kunnen. Neem het weer. We zouden wel op elke vierkante meter van de aardbodem een weerstation kunnen neerzetten om het zo een tikje beter te kunnen voorspellen, maar uiteindelijk hebben die meetkasten ook weer invloed op het weer, zodat een en ander een beetje ingewikkeld, zeg maar onmogelijk wordt. Tegelijk laat zich in zogenaamde fractals zien hoe zich uit die zogenaamde chaos – die alleen zo genoemd wordt omdat haar bron in de praktijk onzichtbaar is en onvoorspelbare gevolgen kan hebben – een prachtige kosmos kan ontwikkelen. Vele mooie voorbeelden van fractals zijn op Wikipedia te zien: werelden binnen werelden, in oneindige herhaling. Wat voor mij altijd heeft geïllustreerd hoe uiteindelijk alles in alles aanwezig is.

Evenmin als volgens de relativiteitstheorie alles relatief is, zoals mijn technische broer me eergisteren uitlegde, zegt de chaostheorie dat er chaos bestaat. Tegenwoordig noemen iets een chaos als we de oorzaken niet kunnen doorgronden, terwijl het bij de Grieken en de thermodynamica wijst op een vormloze toestand van ongestructureerdheid waarin alles met alles is versmolten. Het is wel opmerkelijk dat we juist in onze tijd veel bezig zijn met chaos, waarmee iets verraden van de cultuur waarin we leven. Bij de Grieken was het ook al een rommeltje. Chaos was de opa van de Lucht, Uranos (Uranus), en die was weer de grootvader van de Tijd, Chronos (Saturnus) die weer de vader van Zeus (Jupiter) was maar ook van Poseidon (Neptunus) die in de astrologie weer met chaos wordt geassocieerd. Eigenlijk geniet ik ervan dat die Griekse godenwereld zo’n rommeltje is. Dat is humor. En humor is volgens mij de essentie van spiritualiteit: je denkt alles goed door te hebben en je zaakjes netjes op orde te hebben, en dan blijkt toch weer alles totaal anders in elkaar te zitten dan je dacht. Lol! Daar zit je dan met je goede gedrag als wetenschapper, filosoof, politicus, christen, mohammedaan, boeddhist, sannyasin, rozenkruiser of wat dan ook. Chaos! Heerlijk eigenlijk!

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

2 reacties op “Chaos”

  1. Diana zei:

    Een kostelijk stuk, Satyamo! Alleen vond ik die paar zinnen over het neoliberalisme storend. Naar mijn bescheiden mening is ook zonder ingrijpen de markt en haar werking onderhevig aan haar eigen wetten en regels. Wat wij in de spreektaal dan chaos noemen is niet vormloosheid, maar wetteloosheid en rechteloosheid. En zelfs rechteloosheid wil slechts zeggen het ‘loos’ zijn van het door ons geaccepteerde rechtstelsel. Als dat er niet meer is heerst nog altijd het recht van de sterkste.
    Maar.., je eigen conclusies achter elkaar plaatsend, spreek je jezelf m.i. tegen:
    “Het neoliberalisme leidt dus tot chaos.” en “Chaos! Heerlijk eigenlijk!”
    Want van je politieke voorkeur meen ik te weten, dat die niet bij de neoliberalen ligt. En ook als mede-vormgever aan gemeentelijk bestuur en beleid kan ik me niet voorstellen, dat je de chaos op dat niveau omarmt.
    Maar verder begrijp ik je helemaal, hoor!

  2. Satyamo zei:

    Dank voor je compliment, Diana! Maar ik snap niet wat je bedoelt als je zegt dat ‘(…) ook zonder ingrijpen de markt en haar werking onderhevig aan haar eigen wetten en regels’ is. Volgens mij moet dat woordje ‘ook’ vervangen worden door ‘juist’: juist omdat de markt wordt vrijgelaten is zij onderhevig aan haar eigen wetten, lees: de wet van het recht van de sterkste en slimste etc. Ofwel wetteloosheid en rechteloosheid, ofwel resp. minder wetten en regels, en minder handhaving.

    Je begrijpt dat het woord ‘chaos’ verschillende betekenissen kan hebben, en afhankelijk daarvan is het wenselijk of niet. Chaos als het uitvlakken van alle verschillen, zodat er iets communistisch of anarchistisch overblijft (het verschil tussen neoliberalisme en anarchisme is me niet altijd even duidelijk). Dit is aan de ene kant iets wat ik juist niet wil omdat er een saaie wereld ontstaat waarin alles wat zijn hoofd boven het maaiveld uitsteekt wordt gekortwiekt. Maar aan de andere kant is het iets dat ik juist wel wil: een gemoedelijke wereld waar wetten en rechten niet eens meer nodig zijn omdat iedereen een beetje leuk met elkaar omgaat. Vandaar de slotregel.

    Aan die chaos in de tweede betekenis zijn echter de meeste mensen nog niet toe, en wellicht ik zelf ook niet want ik werd er onlangs op betrapt bij een balie voor te dringen. Een echte commune houden we wellicht één of twee decennia vol, maar dan is het wel bekeken, zoals we een eeuw geleden hier in Oldegeppel zagen. Zolang het de meeste mensen hoofdzakelijk om macht gaat, moet je veel van wat van waarde is, zoals natuur en cultuur, in bescherming nemen en koesteren en – zeker in de publieke sector – stelling nemen tegen marktwerking en neoliberalisme, om te voorkomen dat er een chaos ontstaat waar we wellicht pas na nog wat millennia aan toe zijn.

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>