Zonder filter

17 juli 2012

Het boek heb ik zelf nooit willen lezen, maar ik zal er toch aan moeten geloven. Ik bedoel Wij zijn het brein van Dick Swaab. Gewoon omdat er toch wel ditjes en datjes in lijken te staan die het weten waard zijn, hoezeer ik zijn materialistische opvattingen ook verafschuw. En ik moet zeggen dat ik ook wel bewondering heb voor deze beroemde hersenonderzoeker, die zich gewoon bij de feiten hield. Zoals in 1989 toen hij het ‘homoknobbeltje’ vond dat vreemd genoeg tot veel protest, onder andere van het COC, leidde. ‘Wees blij dat je meer hersens hebt,’ gekscheerde ik toen. Niet dat alle homo’s hoogbegaafd zijn, zoals we die straks op 4 augustus op de canal parade zullen zien, want daarvoor moet je ook nog een andere hersenafwijking hebben.

‘In feite kun je zeggen dat geniale mensen niet of nauwelijks beschikken over een filter in hun hersenen.’ Deze uitspraak van Dick Swaab las ik in een klein kolommetje in de Spits! van 5 juli onder het kopje Geniaal: hersenen zonder filter. En dat filter zit in de thalamus. ‘Als dat filter niet of minder werkt,’ wordt onze neurowetenschapper geciteerd, ‘ben je beter in staat om associaties te maken. Je kunt beter buiten the box denken, zoals mensen dat noemen,’ Auteur J.P. schrijft verder: ‘Werkt het filter niet, dan zou de enorme hoeveelheid aan prikkels en waarnemingen ertoe kunnen leiden dat je de informatiestroom niet aan kunt, dan word je letterlijk gek, zegt Swaab.’ Omdat dit in de Spits! staat, heb ik toch even verder gezocht. ‘De thalamus wordt meestal beschreven als het schakelstation naar de cortex. Zo treedt het dus op als filter voor de prikkels van buiten maar ook van binnen (je eigen lijf),’ lees ik in een artikel op internet.

Hoewel ik toen nog nooit van een thalamus had gehoord, wist ik dit natuurlijk al in de jaren zestig. Filters selecteren, en daarom verstoren ze de waarneming. Maken er dus eigenlijk een on-waarneming van omdat die persoonlijk gekleurd raakt. De link naar psychedelisch gedachtengoed is snel gelegd, zoals die onder andere in het beroemde boek The doors of perception van Aldous Huxley is verwoord. Let op het accent op het waarnemen van het naakte bestaan, van de gewoonheid, de ‘issigheid’ ervan, in tegenstelling tot de vaak sensationele en theatrale taferelen die met bewustzijnsverruiming worden geassocieerd, maar waarom het uiteindelijk niet gaat, iets waarvoor indertijd Timothy Leary in The psychedelic experience al waarschuwde.

Waarom noem ik gefilterde,  selectieve waarneming meteen een on-waarneming? Die brokjes die nog tot je bewustzijn doordringen kunnen toch best ieder voor zich helder en onvervormd waargenomen worden? Ja en nee, en vooral nee. Want als er onderdeeltjes ontbreken zie je het geheel ook niet zoals het is, zoals iedere aanhanger van het holisme zal beamen. En dat werkt ook omgekeerd: je kijkt heel anders naar het verkeer op straat als je geen voetgangers en fietsers ziet, want dan zie je auto’s opeens als vehikels die eigenlijk veel harder kunnen en mogen rijden. Niets bestaat zonder zijn context, zonder al het andere eromheen. Om echt objectief te zijn, de wereld waar te nemen zoals hij is, moet je jezelf uitschakelen, je wensen, angsten, verwachtingen, oordelen – die denkproducten staan echte waarneming alleen maar in de weg.

Ik herken er veel in. Filteren is dan ook nooit mijn beste eigenschap geweest. Maar daardoor kan ik inderdaad makkelijker associëren. Wat trouwens ook weer zo zijn nadelen heeft. Soms ben ik snel afgeleid. Of hoor ik mezelf verkeerde woorden gebruiken, haal begrippen als vensterbank en schoorsteenmantel door elkaar. Soms droom ik weg, volg mijn eigen gedachten terwijl ik naar iemand zit te luisteren. Zeker als iemand wat langer van stof is (lees: meer dan twintig woorden nodig heeft) zit mijn hoofd al vol met vragen en conclusies die zich heel gefrustreerd voelen als ze niet ogenblikkelijk worden geuit. Soms leg ik verbanden die voor anderen vergezocht maar voor mij heel voor de hand liggend zijn. En dat speelt zich allemaal in de mind, de hersenen af. Door een thalamus. Misschien door teveel interactie tussen linker- en rechter hersenhelft. Waarbij het soms een hele kunst is om in het materiële hier en nu te blijven in deze stream of consciousness. Een rare uitdrukking, want het is niet het bewustzijn dat stroomt, maar het zijn al die gedachten die erin drijven en voorbijspoelen.

Spiritualiteit heeft toch iets met denken te maken. Maar al te vaak leerde ik dat ik dat denken moet uitschakelen. Onbegonnen werk. Het lijkt me zinniger om het denken te veranderen, om het zelf een transformatie te laten ondergaan. Waarbij het ook zichzelf relativeert en zich niet meer zo krampachtig hecht aan logica, zijn eigen gelijk, en het laatste woord wil hebben. Zoals ook dit mijn laatste woord niet is.

Gepost in Psychologie, Spiritualiteit, Wetenschap