Advaita’s val

21 juni 2013

Het lastige van non-dualisme is dat er eigenlijk niets over te zeggen valt. Woorden horen bij dingen die allemaal verschillend zijn, of bij acties die allemaal weer anders zijn, en suggereren zo een wereld van onderscheid, verdeeldheid, gescheidenheid die volgens het non-dualisme puur illusie is. Daar is immers alles één omdat het niet-twee, a-dwaita is. Wat niet helemaal logisch is, want naast één is er méér dat niet-twee is, zoals de heilige drie-eenheid, de vier elementen, het pentagram en ga zo maar door. Omdat alles ten diepste één is, berust elk verschil en onderscheid tussen wat en wat dan ook op een illusie. In de spirituele stroming van het non-dualisme, die de laatste jaren een steeds groter publiek bereikt, staat vooral de ontkenning van het verschil tussen ik en de ander, tussen ik en de wereld centraal. Om te overleven hebben we bij tijd en wijle dat ik of ego nodig, maar we vergeten vaak dat dit een, zij het noodzakelijke, illusie is. Niet alleen het ik en de ander of de buitenwereld worden als tegenpolen ervaren, maar ook het verschil tussen goed en slecht, waarheid en leugen, schoonheid en lelijkheid om maar de klassieke drie-eenheid van Plato te noemen. Ook dit oordelen berust dus op een illusie, die eigenlijk door ons denken wordt veroorzaakt. Want niet alleen computers maar ook onze hersens kunnen niet anders dan digitaal functioneren. Kortom: zolang je niet ervaart, voelt en leeft dat alles één is, leef je in een wereld van virtual reality, in het oude India ook wel maya genoemd.

Met het plaatsen van schijn tegenover werkelijkheid, van dualisme tegenover non-dualisme, is echter opnieuw een dualiteit geschapen, wat moeilijk te rijmen is met het grondbeginsel van non-dualiteit. Zo begrijpen onze hersenen het wel, maar begrijpen we het zelf niet meer. Dan zijn wij het die in een staat van verlichting, en de anderen in een staat van illusie verkeren. Of omgekeerd. Of zijn wij het die niet verlicht zijn en er daarom naar gaan zoeken. Of zijn wij degenen die het spel van maya doorzien terwijl de anderen niet doorhebben hoe ze door illusies in de luren worden gelegd. Discipelen scharen zich rond de meester, we laten God ver boven de mensheid uitstijgen en velen menen niet te kunnen tippen aan heilige boekenwijsheden. Wij hebben uiteindelijk de enige ware spirituele leer gevonden, die van non-dualiteit, en verheffen die tot ons uiteindelijke levensdoel. We zijn immers nog niet verlicht, dus er is nog steeds werk aan de winkel, we moeten nog heel wat doen om het niet-doen, het wu-wei te realiseren. Ja, we weten wel dat we eigenlijk niet bestaan omdat alles één is – en we weten ook wel dat er daarom ook niet iets als een vrije wil of verantwoordelijkheid bestaat – maar dat neemt niet weg dat we blijven verlangen naar die verlichting, naar dat bewustzijn waarin tijd en ruimte lijken te verdwijnen in een zee van ontspannen overgave in diepe leegte en weidse stilte.

Kennelijk hebben we er dan nog steeds niets van begrepen. In het dualisme stellen we, net als in het politieke dualisme, twee partijen tegenover elkaar. En geloven dan dat dit een beter resultaat oplevert dan dat we ze laten samenwerken waarbij we de eenheid ervan laten prevaleren door heelheid van beide kanten na te streven in plaats van hun gescheidenheid te benadrukken. Of het nu het ik tegenover de ander, het parlement of gemeenteraad tegenover kabinet of college is, het dualisme is tot diep in ons persoonlijk en maatschappelijk leven doorgedrongen. Terwijl eigenlijk het ene het andere overstijgt en insluit, zoals Ken Wilber zo mooi weet uit te leggen, en het non-dualisme het dualisme insluit. ‘Alles hoort erbij,’ hoor je vaak in advaitakringen zeggen. ‘Alles mag er zijn zoals het is,’ en dat is het ook als je alle oordelen met zijn voorkeuren hebt losgelaten. Zo ook staat dualisme niet tegenover het non-dualisme, maar maakt er deel van uit.

Onvoorwaardelijke acceptatie van ‘dat wat is’, iets wat we ook tegenkomen in bijvoorbeeld de humanistische psychotherapie van Carl Rogers, betekent dat de dualistische gescheidenheid wel de non-dualistische heelheid uitsluit, maar non-dualistische eenheid niet de dualistische veelheid uitsluit. In het non-dualisme is een plek voor alles, dus ook voor illusie, maya, schijn, virtual reality, dromen en soortgelijke manifestaties van het dualisme. Alles is even werkelijk, waar en echt, en daar zijn geen uitzonderingen op. Zo mogen voor de non-dualist alle tegenstellingen er zijn zoals ook alle kleuren van de regenboog er zijn, ondanks het feit dat ook die eigenlijk illusies zijn. Uiteindelijk is er maar één kwaliteit die Wilber ‘one taste’ noemt, en het is juist de kunst om daarin de eenheid van al wat is te proeven. Alle getallen zijn een veelvoud van 1 en het is alleen een kwestie van bewustzijn, van goed opletten, om niet in de val van vergetelheid te trappen. En als dat toch gebeurt, dan hoort ook dat erbij. Het is niet voor niets dat mensen die van de verlichte staat getuigen deze vaak herkennen als iets dat ze eigenlijk altijd al hebben gekend. Namelijk dat er ten diepste niets en niemand is, wat gelijk is aan alles en iedereen. Wat alleen bereikt kan worden door niet te trappen in advaita’s val, die lijkt te suggereren dat verlichting gerealiseerd zou kunnen worden door ernaar te zoeken.

‘Life is not a problem to be solved, but a mystery to be lived,’ zei Osho vaak. Denken genereert per definitie problemen, maar het leven van het mysterie lost die allemaal op. Omdat ze helemaal niet bestaan. Dat is ultieme humor, de Grote Grap waarvan we alleen in bewustzijn, in het hier en nu kunnen genieten. Een hier en nu dat alles omvat: verleden en toekomst, de hele wereld, de hele kosmos vanaf je eigen lichaam tot en met de verste sterrenstelsels. Voorbij goed en slecht, waarheid en leugen, schoonheid en lelijkheid. Waar alleen bewustzijn is, als bewust Zijn.

Gepost in Spiritualiteit