Matthäus in de Grote Kerk

17 maart 2008

‘Wat is er nu anders aan deze uitvoering?’ overhoort Vriend me als we in de pauze even de benen strekken. We zijn bij de meest klassieke uitvoering van de Matthäuspassion die er is, die van de Nederlandse Bachvereniging met Jos van Veldhoven in Naarden. Wat hulpeloos kijk ik om me heen in de drukke Grote Kerk, die volgehangen is met plasmaschermen omdat nu ook opnamen worden gemaakt voor internet-tv.
‘Tja, eh… Het openingskoor werd weer wat langzamer gespeeld, zoals vroeger… Die jongetjes in witte pijen met rode kragen die achter de dirigent stonden te zingen…’
‘Maar wat hoor je nu eigenlijk? Wat maakt deze uitvoering nou anders dan andere?’ blijft hij doorvragen, want als hij les geeft in Bach laat hij me graag een beetje zweten.
‘Tja, eh, wat moet ik zeggen… Is opera het goede antwoord?’
‘Precies! Opera! Een aangedikte opera!’
Ik begrijp een beetje wat hij bedoelt. Hier wordt een verhaal uitgebeeld, een toneelstuk opgevoerd, meer gedaan dan alleen een muziekstuk uitgevoerd. Mag dat?

Ik geniet ervan. Krijg een dikke keel van ontroering. Want het dringt tot me door dat zich hier een van de hoogtepunten van de westerse cultuur afspeelt. Hoe hier een verhaal dat diep in de volksziel verankerd ligt wordt belevendigd en beleefd. En dat gaat niet over een rechtvaardige god of mensen die wonderen doen. Evenmin gaat het om geboden en leefregels met de bijbehorende dreigementen. Het gaat over onszelf, op zoek naar overgave vanuit een diep al dan niet bewust weten dat we uiteindelijk weer in het Al zullen moeten verdwijnen, als een druppel in de oceaan opgaan. Over iemand die zich schrijnend verlaten voelt als zijn vrienden hem in de steek hebben gelaten. Als iemand die peentjes zweet bij de gedachte dat hij straks uiterst pijnlijk vastgetimmerd zal worden. Die gewoon hartstikke kwaad wordt omdat hij er helemaal alleen voor staat. En vraagt of dat niet voor even of altijd uitgesteld kan worden. Het innerlijke gevecht tussen de status quo en een nieuw leven, tussen angst en vertrouwen, waarbij hij toch weet dat het goddelijke veel groter is dan hijzelf met al zijn zondetjes kan aanklunzen.

Ich verleugne nicht die Schuld
aber deine Gnad und Huld
ist viel größer als die Sünde
die ich stets in mir befinde.

Het is het verhaal van iemand die er bewust voor kiest zich te laten kruisigen. Een masochistisch verhaal, maar hoe zou het anders kunnen nadat een ik zich met veel sadistisch geweld eerst in de stof heeft moeten inkleven om erachter te komen dat hij terug moet? Hoe kan iemand zich thuisvoelen als hij nooit verdwaald is geweest?

Dit verhaal, dat in ons collectieve bewustzijn verankerd ligt staat diametraal tegenover wat we in de wereld van de werkelijkheid om ons heen zien. Waar graaien en verraden, liegen en bedriegen, klikken en laten stikken nog ruimschoots getolereerd worden, wellicht in de stille hoop dat we dat zelf ook eens een keertje mogen doen. Maar ergens, dieper dan die heimelijke wens, weten we kennelijk toch dat we met onze egoïstische ikjes – of moet ik zeggen: ikkige ego’tjes? – op de verkeerde weg zijn en nemen we met het indrinken van dit verhaal alvast een voorproefje van wat ons te wachten staat. Om er vast aan te wennen. Natuurlijk staat er in de bijbel veel onzin. Zijn de twee testamenten kunstmatig aan elkaar geplakt, zijn veel verhalen rond Jezus verzonnen en hebben de meeste evangelisten Jezus nooit in levende lijve ontmoet. Des te wonderlijker is het dat ondanks dit alles de kern ervan behouden is gebleven.

Ik wist niet dat ik van opera hield! Vriend waardeert het niet zo, geloof ik. Voor je het weet ben je meer met je persoonlijke interpretaties bezig dan met Bach zelf. Hij gelooft niet dat Bach de Matthäus in deze overdreven operavorm in het bekrompen en benepen Leipzig had durven uitvoeren. Ja, Vriend is een echte Bach-kenner, leest moeilijke boeken erover zoals Bach en het getal van Kees van Houten en Marinus Kasbergen. Monteert op de computer zijn eigen cd’tjes, waarbij hij desnoods stukken versnelt of verlangzaamt met behoud van toonhoogte. Laat me partituren meelezen en vertelt over uitvoeringspraktijken. Als het even kan neemt hij me mee naar lezingen. En naar uitvoeringen zoals deze. Die ik heel mooi vind, dat meet ik af aan wat ik eraan beleef. Of de boodschap overkomt. En dat komt ie. God overvalt me weer eens en ik vind het nog prettig ook.