Koude wind

Date 26 mei 2010

Een koude windvlaag sloeg me tegemoet toen ik vanmorgen het slaapkamerraam opende. Die kou wil maar niet weg en irriteert me steeds meer. Af en toe hebben we een paar lenteachtige dagen, maar daarna keert hij weer terug, de bedrieger. Deze verraderlijke lente doet me denken aan het onderwerp waarover ik een artikel aan het schrijven ben, het neoliberalisme. En die wind associeer ik met de aanhangers ervan die aanvoelen als vierkant, koud, meedogenloos beton. Neoliberalen geloven in de vrije markt en een terugtrekkende overheid. Tenzij het gaat om de vrije markt te beschermen natuurlijk. En waar ik het meest van geschrokken ben is het radicale van hun opvattingen.

Een verplicht boek over dit onderwerp is De utopie van de vrije markt van filosoof en theoloog Hans Achterhuis. Een degelijke en uitstekend gedocumenteerde studie, die bovendien ook nog goed verkocht wordt ook. Hierin komt ook Ayn Rand aan het woord, die met haar filosofie de basis van het neoliberalisme legde: niet het altruïsme is een deugd, maar het eigenbelang. Iets voor anderen doen, helpen, betrokkenheid, iets geven is Rand een gruwel. Als iedereen alleen rationeel aan zichzelf denkt komt alles vanzelf goed. Greenspan was een aanhanger van haar, en uiteraard stamt ook het hele idee van de vrije markt uit haar gedachtengoed. Haar boek Atlas in staking ligt naast mijn bed, maar het zal wel even duren voor ik deze meer dan duizend pagina’s tellende bijbel van het neoliberalisme uit heb. Nu ben ik nog bezig is het menselijke boek Niemands land van Marcel van Dam die als ‘kind van de jaren zestig’ vol afschuw verhaalt van wat er allemaal na die tijd is misgelopen.

Al decennia lang wordt neoliberaal beleid doorgedrukt en dit ideaal van de survival of the fittest dat het egoïsme hoog in het vaandel heeft wordt systematisch door overheden omhelsd. Met als gevolg dat ook burgers steeds minder rekening met elkaar gaan houden en zich hufterig gaan gedragen. Het neoliberale monster kom je overal tegen als je goed oplet en het weet te herkennen. Bijvoorbeeld in enkele woorden van Gerda Verburg die zich in nrc.next van 10 mei 2010 verdedigt tegen de aanklacht van 100 hoogleraren tegen de vee-industrie: daarmee ‘overschatten zij in deze mondige en zelfbewuste maatschappij van vandaag schromelijk de rol van de overheid. En misschien erger nog, zij onderschatten de kracht van marktpartijen om een verdere verduurzaming mee vorm te geven.’ Neoliberalisme in een notendop: minder overheid en héél veel vertrouwen in  de markt.

Heel schrikbarend is het radicale van het neoliberalisme: al het oude moet echt vernietigd worden om een nieuwe, op de marktwerking gestoelde samenleving te creëren. Als het marktprincipe nog niet goed werkt, dan is het kennelijk nog niet goed genoeg toegepast. Dan moet een en ander desnoods met meedogenloze harde maatregelen worden doorgedrukt, zoals Milton Friedman en zijn Chicago Boys een halve eeuw geleden in Chili verkondigden. Kennelijk is overheidsinmenging hier wel gerechtvaardigd, waarmee blijkt dat neoliberalen niet gespeend zijn van opportunisme. Je kan in rampen geloven, in 2012, in maitreya’s, in complottheorieën, in overvallen uit andere sterrenstelsels, maar wat ons werkelijk bedreigt ligt veel meer voor de hand, zo duidelijk dat je er overheen kijkt.

Hopelijk is die koude wind een frisse wind. Gelukkig hoor je hier en daar steeds meer vraagtekens bij de zegeningen van de markt en het neoliberalisme, dat uiteraard ook de oorzaak van de kredietcrisis is. Maar de opmars van rechts vind ik doodeng. ‘Onder aanvoering van de VVD is de Staat der Nederlanden de laatste vijftien jaar uitgekleed,’ schrijft opinieredacteur René van der Lee in De Gooi- en Eemlander van 22 mei 2010. ‘Alle macht kwam bij ‘de markt’ te liggen, daar moest het heil vandaan komen. Nederlandse banken die mee wilden in de vaart der volkeren werd geen strobreed in de weg gelegd; het toezicht werd tot het minimum beperkt. Inmiddels weten we tot welke ellende dat heeft geleid: bijna een half miljoen werklozen en een staatsschuld van 375 miljard euro. Kiezers kijken zelden of nooit in de achteruitkijkspiegel als ze naar het stemhokje gaan. Dat is het geluk van Mark Rutte.’

Heeft de koude wind van de laatste weken met dit alles te maken? Wie weet. Alles hangt met alles samen, en een volk krijgt het weer dat het verdient. Omdat spiritualiteit altijd draait om het loslaten van het ego is een neoliberale instelling daar per definitie strijdig mee. Je kunt niet tegelijk heelheid nastreven – zowel binnen jezelf als met de wereld om je heen – en het nastreven van eigenbelang verheerlijken. Sterker nog, met veel van die ‘linkse hobby’s’ zul je uiteindelijk het beste af zijn omdat vrede uiteindelijk alleen maar in die heelheid gevonden kan worden. Het volstrekt aspirituele neoliberalisme heeft de afgelopen decennia heel stilletjes al veel politieke partijen besmet. En niet alleen de rechtse partijen. Opletten dus, straks op 9 juni! Hou ze in de gaten als je wilt dat het eindelijk eens lente wordt! Gebruik je achteruitkijkspiegel!

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>