Idealisme en realisme

Date 28 november 2010

‘Links of rechts,’ kopte nrc.next woensdag op de voorpagina. ‘Waar staan die begrippen nog voor? Nrc.next legt de hele krant langs de links/rechts-meetlat.’ We treffen artikelen aan van Jan Kuitenbrouwer die constateert dat links en rechts door elkaar heen lopen, Frits Bienfait die van ‘een oeroude polariteit’ spreekt en Victor Lamme. ‘Het brein is rechts,’ verkondigt de laatste. Want het rechtse gedachtegoed legt een claim op twee basale emoties: hebzucht en angst, en deze zetelen in onze hersenen in de amandelvormige amygdalae. En hersenonderzoek heeft aangetoond dat deze amygdalae bij rechtse mensen groter zijn dan bij linkse. Maar die zouden weer een grotere prefrontale cortex hebben waar hogere normen en waarden zetelen, die de hebzucht en angst onderdrukken. Die wordt echter in het stemhokje weinig gebruikt, en Lamme adviseert GroenLinks dan ook om de angst voor de vernietiging van ons milieu beter uit te buiten. Het uitbuiten van angst ken ik ook als een rechts machtsmiddel. Daarvoor hoef ik alleen maar aan De Telegraaf te denken die in de jaren negentig bij overstromingen meteen met chocoladeletters kopte: ‘Halve land onder water.’

Links en rechts gebruiken hun eigen frames en bij verschillende artikelen uit deze nrc.next worden deze even in het licht gezet. Zo komen we het woord ‘onruststoker’ tegen, dat meestal door rechts wordt gebruikt waar links zou spreken van ‘vrijheidsstrijder’ of ‘rebel’. Aan dit soort onopvallend woordgebruik kan je de politieke voorkeur van iemand herkennen. Hoewel? Je ziet soms ook dat een rechts iemand zijn standpunt met linkse frames onderbouwt. Zo komt iemand op voor een sterke defensie en voert daarbij aan dat veel mensen afhankelijk zijn van opdrachten van de Koninklijke Marine. In plaats van dit linkse argument over afhankelijkheid zou een rechtse onderbouwing, namelijk dat er werkgelegenheid wordt geboden, meer op zijn plaats zijn. Maar uiteindelijk is natuurlijk niemand voor honderd procent links of rechts, zodat soms boodschappen met een dubbele bodem ontstaan. Bijvoorbeeld dat je als idealist wel ‘reëel’ moet blijven, een argument waarmee mijn moeder vroeger de grond onder mijn idealisme wegveegde.

De verschillen tussen links en rechts worden in deze nrc.next opgesomd in een infographic die over twee pagina’s is verdeeld. Daarin zien we op de linkerpagina in rood en op de rechterpagina in blauw hoe beide denken over de regering, over cultuur en maatschappij, over het gezin en de volwassene en wat hun overtuigingen zijn. We komen polaritieiten tegen als progressief tegenover conservatief, vrijzinnig tegenover traditioneel, idealisme tegenover realisme, evolutie tegenover de status quo, egalitair tegenover recht van de sterkste, utopisme tegenover pragmatisme, ethiek tegenover moraal, stedelijk tegenover landelijk, gelijkheid tegenover vrijheid, ‘een voor allen en allen voor een’ tegenover recht van de sterkste, respect en vertrouwen tegenover ontzag en angst, regulering tegenover deregulering, kennis tegenover vaardigheden, zelfontplooiing tegenover zelfredzaamheid, fairness tegenover handhaven van de orde, en nog veel andere verschillen. Waarbij het volgens mij ook vaak om een voorkeur gaat, want ik kan me niet voorstellen dat links niet zou geven om vrijheid: die wordt echter beperkt door gelijkheid die belangrijker is dan vrijheid: die vrijheid mag niet ten koste van de ander gaan, die immers een gelijke is. Al met al een prachtig diagram dat je aan de muur zou willen hangen om je bewust te blijven van de politieke tegenstellingen.

Maar zijn het wel tegenstellingen? Hoe is de verhouding tussen individu en samenleving? Zelfbescherming en openheid? Nationalisme en multicultuur? Uitsluiting en insluiting? Agressie en diplomatie? Militarisme en pacifisme? Havik en duif? Zijn deze in de infographic genoemde linkse waarden niet omvattender dan de rechtse? Bij rechts blijft het om het individu gaan, om het ik met zijn behoudende moraliteit, bij wie een karakter wordt gevormd dat leidt tot zelfredzaamheid waar het bij links gaat om een sociale samenleving met een vooruitstrevende ethiek die kansen creëert voor zelfontplooing. Rechts gaat er vaak prat op ‘realistisch’ te zijn, waarmee meestal bedoeld wordt materialistisch, pragmatisch en de status quo handhavend. Eigenlijk moet ik deze infographic een kwart slag rechtsom draaien, zodat links boven is, en rechts beneden. Want dan zie ik opeens hoe links het materialisme overstijgt in idealisme, hoe het individu zijn grenzen doorbreekt en opgaat in het collectief, hoe de mens uitstijgt boven zijn primitieve hebzucht en bezitsdrang. Dan zie ik opeens hoe een transpersoonlijke en socialistische wereld van bovenaf de persoonlijke en individualistische wereld beneden doorstraalt. Hoe de rechtse wereld beneden al het hogere omlaag tracht te trekken – denk aan kunst, cultuur en de respectloze benadering van ‘linkse hobby’s’ – terwijl zij niet anders kan omdat het haar aard is vast te klampen aan het verleden omdat een ego altijd bang is zich te verliezen in onzekerheden die zich in andere werelden buiten veilige en bekende ikje voordoen. Dan zie ik hoe in den beginne het Woord was, het Idee dat gestold is in de vorm van materie en zogenaamd realisme.

Daarmee zie ik niet zozeer een tegenstelling tussen links en rechts, maar eerder dat links rechts insluit, min of meer omvat. Net als het geheel de delen insluit, net zoals een samenleving de mensen bevat die erin leven, net zoals het hogere het lagere begrijpt en niet omgekeerd. Net zoals een volwassene nog wel het kind in zich heeft, maar het kind nog niet volwassen is en daar ook niets van begrijpt. Is het verwonderlijk dat rechts de leeftijd van 15 jaar nauwelijks overstijgt, en dat aan de linkerkant relatief meer wetenschappers en kunstenaars zijn te vinden, meer intelligentie? Met andere woorden: links heeft ook de rechtse elementen in zich, maar onderscheidt zich daarvan door er een sociaal element aan toe te voegen. Realisme is meer dan de materiële werkelijkheid, en bevat ook de werelden van ideeën en inspiratie die niet uit het ikkige individu zelf kunnen voortspruiten. Idealisme omvat realisme, zoals materie niet alleen uit concrete vaste stoffen bestaat, maar ook ijlere vloeistoffen en gassen omvat. Het geheel is meer dan de som der delen, en dat ‘meer’ is dan de samenhang tussen de delen, het sociale, bindende element dat individuele belangen overstijgt. Links is dus óók realistisch. Had mijn moeder dan toch gelijk?

De populariteit van rechts is een volstrekt irrationeel gebeuren: rechtse krachten veroorzaakten de kredietcrisis en vervolgens ging men rechts stemmen. Dat kan niet anders dan angst zijn, en behoefte aan veiligheid die men van rechtse kant verwacht. Alsof rechts het echt op zal nemen voor de kleine ondernemer als de grote jongens komen aandraven! Dat worden koude kermissen. Voor dit soort mensen leidt alle verandering tot angst: als er iets is waar rechts bang voor is dan is het wel vernieuwing, progressie. Dat leidt tot de krampachtige stuiptrekkingen van tegenwoordig, tot fanatieke grepen naar de macht om de ontwikkelingen en verworvenheden in de laatste decennia zoveel mogelijk terug te draaien. Misschien leiden die stuiptrekkingen wel tot het einde van onze beschaving en verwordt onze wereld wel tot een dode planeet, een rode hel onder de hitte van broeikasgassen. Dan heeft rechts in haar behoudendheid de klok wel erg ver teruggedraaid – een paar miljoen jaar – en beginnnen we gewoon weer van voren af aan. Het licht scheen in de duisternis, maar de duisternis heeft het niet gegrepen. Maar zelfs dan nog blijft de Idee bestaan, want die is het wezen van de hele kosmos.

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>