De verdomming

Date 25 maart 2011

Gebruiksvriendelijke software is op langere termijn een aanslag op onze mentale vermogens. Gemak dient de mens, heet het. Nee dus. Mijn Wijze Tante voerde zowat haar hele leven een kruistocht tegen het gemak, omdat dit op wat langere termijn alleen maar verslapping teweegbrengt. Had zij het vooral over fysiek gemak, hier gaat het om mentaal gemak. Gebruiksvriendelijke computerprogramma’s worden beter verkocht, maar zijn even slecht voor ons denken als fastfood voor ons lichaam. Het feit dat de woorden gebruiksvriendelijk en gebruikersvriendelijk in de praktijk vrijwel synoniem zijn, toont al aan dat we nauwelijks beseffen dat gebruiksvriendelijke programma’s niet bepaald gebruikersvriendelijk zijn. Want de gebruiker betaalt uiteindelijk met zijn eigen verstand, zoals de fysiek luie mens betaalt met zijn lichaam. Ik kom hierop omdat in het boek Het ondiepe van Nicholas Carr, waarover ik vorige week schreef, een leuk onderzoek uit 2003 van een Nederlandse klinisch psycholoog wordt aangehaald.

Christof van Nimwegen liet ‘twee groepen vrijwilligers een lastige puzzel oplossen op de computer (…) De ene groep gebruikte software die zodanig was ontworpen dat hij zo behulpzaam mogelijk was (…) De andere groep gebruikte een kaal programma en kreeg op geen enkele manier hulp.’ Uiteraard deed de groep die extra hulp van de computer kreeg het in eerste instantie het beste. Maar ‘naarmate de test vorderde, nam de behendigheid van de groep zonder de extra software sneller toe. Op het eind konden degenen zonder de extra software de puzzel sneller oplossen (…)’ (p. 271) Na acht maanden kon de groep die geen hulp had gehad de puzzel zelfs twee keer zo snel oplossen als de groep die hulp had gehad. Een soortgelijk onderzoek waarin twee groepen proefpersonen met behulp van kalendersoftware vergaderingen moesten plannen had hetzelfde resultaat. ‘De bevindingen wijzen er volgens van Nimwegen op dat wanneer we probleemoplossing en andere cognitieve taken uitbesteden aan computers, we daarmee het vermogen verminderen van onze hersenen om “stabiele kennisstructuren – of schema’s op te bouwen”, kennisstructuren die we in nieuwe situaties zouden kunnen toepassen. Een polemist zou het nog scherper zeggen: hoe slimmer de software, des te dommer de gebruiker.’ (p. 272-273)

Software is om te gebruiken, niet om vriendelijk te zijn. Vroeger dacht ik dat denken alleen in de alternatieve wereld taboe was, maar dat geldt ook in de wereld van de vrije markt waar men profiteert van gemakzucht en hoofdzakelijk belust is op kortetermijnwinst. Het is juist deze mentale luiheid, de gebruiksvriendelijkheid die ons de laatste decennia steeds dommer maakt. Zonder gps weten we de weg niet meer. Zonder spellchecker kunnen we niet meer schrijven. Zonder kassa kan een caissière geen wisselgeld meer uitrekenen. En Facebook zoekt wel uit wie mijn vrienden zijn. Dat zijn de offers die we brengen voor het gemak. Net als onze steeds dikker worden lijven zijn ook onze hersenen steeds minder in beweging te krijgen. De vraaggerichte commercie zorgt ervoor dat we altijd in onze eigen kringetjes van vrienden en belangstellingen blijven rondcirkelen, en dat elk alternatief, alle creativiteit in de kiem wordt gesmoord. Gebruiksvriendelijkheid sust ons geleidelijk in een slaap van domheid, die al dieper in de samenleving is doorgedrongen dan we willen weten. Verdomming. Het klinkt als een vloek, maar die roepen we over onszelf uit.

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

3 reacties op “De verdomming”

  1. Peter van Rietschoten zei:

    Het klinkt als een vloek, maar die roepen we over onszelf uit.

    De bijzin is een contaminatie: een vloek roepen we over onszelf AF of we spreken haar over onszelf UIT. Overigens 100% eens met de inhoud.

  2. Carin van den Berg op Facebook zei:

    Wat een prachtige column weer! Ben trots op je en het bewijst maar weer eens dat het voor onze hersenen goed is dat we af en toe een goed gesprek hebben face to face. Daarna keren we weer terug naar onze gebruikersvriendelijke computer om onze hersenen weer enigszins rust te gunnen door ons te verpozen met gebruiksvriendelijke social media. In de juiste balans kunnen we het beste uit beide halen!

  3. Diana zei:

    Helemaal mee eens, Satyamo. En hoewel ik inmiddels wel twee maal zo dik ben geworden als je Wijze Tante destijds, waren zij en ik het roerend met elkaar eens, dat je het jezelf niet zo gemakkelijk moet maken. Ik ben daarom principiëel tegen het gebruik van bepaalde artikelen, waaronder ik sommige software en bv. TomToms e.d. reken, die precies dat teweegbrengen wat jij hier ook signaleert.

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>