Geen tijd

7 juni 2011

Toen we het over tijd hadden wees Sandra ons op de documentaire Killing Time, die op 7 april 2008 door Noorderlicht is uitgezonden. Hierin legt astrofysicus Julian Barbour uit dat tijd eigenlijk helemaal niet bestaat, een illusie is. Tijd is ‘bedacht door het brein’ om de wereld te kunnen interpreteren, en wat we meten is in feite niets meer dan de verschillen die er tussen verschillende nu’s zijn. Want alleen nu’s bestaan, zodat tijd niet iets lineairs of vloeiends is, geen ‘rivier van tijd’ zoals Newton dat voorstelde. ‘Niet alleen alles uit het verleden is er, en alles wat wij ouderwets lineair de toekomst noemen,’ zegt Barbour, ‘maar ook talloze andere mogelijkheden. Een eindeloos scala aan mogelijkheden, allemaal tegelijk.’ Ik heb wel eens vaker gehoord dat zich dat allemaal in een oneindig aantal parallelle universa afspeelt, maar mijn voorstellingsvermogen is toch iets te beperkt om die oneindigheid te kunnen bevatten. Hoe alles tegelijk gebeurt illustreert Barbour door alle nu’s, in de vorm van polaroidfoto’s die tijdens de opnames van deze documentaire zijn gemaakt, over de tafel uit te spreiden.

Ik vind dat een mooi beeld omdat het mooi aansluit bij iets wat ik soms bij tijd beleef. Namelijk dat het verleden er gewoon is. Waarom zou het verleden minder echt, minder waar, minder reëel zijn dan het nu? En wellicht zijn beelden die wij over de toekomst hebben, zoals verwachtingen en idealen, ook wel heel concreet aanwezig in één van die parallelle werelden waarmee we op de een of andere wijze in contact komen. Uiteraard nemen onze zintuigen niet alles tegelijk waar – daar zouden we een beetje gek van worden – zodat de noodzaak ontstond om in een illusie te leven van een hier dat alleen ons eigen plekje zou zijn en een nu dat alleen het huidige moment zou omvatten. Woorden schieten tekort, want ik zei ‘ontstond’, en Barbour sprak van ‘bedacht’ en dat zijn werkwoorden, processen die op zich weer tijd veronderstellen. Zonder tijd kan niet iets ontstaan en kun je niet iets bedenken. Maar hoe kan tijd uit het tijdloze ontstaan? Wellicht is het inderdaad handiger om te concluderen dat tijd gewoon niet bestaat, en volgens Barbour is dat de manier om de kleinschalige kwantummechanica en de grootschalige relativiteitstheorie met elkaar te verzoenen.

En nu we toch bezig zijn en ontkennen dat tijd bestaat, moeten we dat ook maar voor de ruimte doen. Ruimte suggereert dat iets ergens anders kan zijn, niet hier. Ruimte suggereert dat dingen verschillend kunnen zijn, los van elkaar kunnen staan. Als er geen ruimte is valt alles samen. Heeft alles niet eens met al het andere te maken, omdat het gewoon al dat andere ook is. In echte eenheid is geen relatie meer mogelijk omdat het ene niet verschilt van het andere. Als tijd en ruimte niet bestaan is het holistische wereldbeeld nog maar een zwak stuntelig aftreksel van de onvoorstelbare realiteit waar geen plaats voor ruimte en geen ogenblik voor tijd is weggelegd. Wellicht zitten we hier bij de wortels van het verschil tussen realisme en idealisme. Realisten geloven in wat onze zintuigen waarnemen. In de illusie van tijd, en daarmee in oorzakelijkheid, causale verbanden, bewijsbaarheid, empirie. Idealisten weten dat er meer is tussen hemel en aarde. Dat hun idealen geen fantasieën zijn, maar mogelijkheden die in andere parallelle werelden allang realiteit zijn.

Zo ontdekt de wetenschap wat visionairs en mystici al millennia lang weten. Bijvoorbeeld dat tijd een illusie is. Dat tijd stil kan staan, ofwel eigenlijk niet bestaat. Dat er alleen eeuwigheid is, ofwel alles eigenlijk een groot nu is. Hoewel in het praktische leven kennelijk de illusie van tijd nodig is, betekent dat nog niet dat we dan maar moeten geloven dat het ook echt bestaat. Net zoals het voor een toneelspeler niet best is als hij vergeet dat hij een rol speelt, misleid je jezelf als je de werkelijkheid in stukjes tijd en ruimte verknipt om vervolgens je eigen knipseltjes als de enige echte werkelijkheid te blijven beschouwen. Want zoals er in de ruimte plekken bestaan die je niet direct kan zien, gebeuren er ook dingen die we in het beperkte nu niet waarnemen en die we voor het gemak maar verleden of toekomst noemen. Ja, het kost kennelijk even tijd om te ontdekken dat tijd niet bestaat. Maar als je daar niet de tijd voor neemt zal je ook nooit ontdekken dat er geen tijd is.

Gepost in Psychologie, Spiritualiteit