Chaos of kosmos?

1 januari 2012

Wellicht kunnen we het vorige jaar 2011 als een van de meest chaotische jaren van de afgelopen decennia beschouwen. En daarmee als een goede aanloop voor het cruciale jaar 2012. Alsof dan de chaos compleet zal zijn. Maar wat is een chaos eigenlijk? In elk geval een toestand waar geen touw meer aan vast te knopen is, waar alle maatschappelijke orde ver te zoeken is, en die doet denken aan anarchie. In de thermodynamica hebben ze daar het mooie begrip entropie voor – dat goed te vergelijken is met wat wij wanorde noemen – en volgens haar ‘tweede wet’ wordt de entropie in een geïsoleerd systeem vanzelf groter. Met andere woorden: doe niks en alles vervalt tot een wanorde waarbij alle verschillen worden afgevlakt, en er alleen maar een grijze en vormloze massa overblijft waar alles gewoon hetzelfde is als al het andere. Dan is alles echt één.

Bij de Grieken was de chaos het Niets waaruit alles is ontstaan, een soort zwart gat. Alleen niet een gat waarin alles verdwijnt, maar een waaruit alles ontspringt. Ook lijkt het er steeds meer op dat dit Niets, dit vacuüm, eigenlijk niet Niets is, maar gevuld is met ether, het Veld of Higgsdeeltjes. Alsof dat de bouwstenen zijn van onze concrete wereld van vormen, verschillen, geuren en kleuren, van onderscheid. De chaos is dan de grond van de kosmos, en dan zie ik een dans waarin soms de chaos tot kosmos opbloeit, en soms de kosmos weer tot chaos vervalt. Wat me erg doet denken aan wat Mellie Uyldert abstractie en concretie noemt, en wellicht te vergelijken is met de polariteit van het ongemanifesteerde en het gemanifesteerde, van inhoud en vorm, van eenheid en veelheid, van mystiek en alledaagsheid, van overgave en strijd.

De dans tussen chaos en kosmos speelt zich niet alleen af in het mysterieuze oneindige heelal, waarin we ons in deze wintermaanden al starend kunnen verliezen. We zien die ook op het maatschappelijk vlak, en wat dat betreft lijken we met de huidige crisis op een keerpunt te staan. Veel van wat gedurende vele, vele jaren liefdevol is opgebouwd wordt nietsontziend afgebroken. Ongemerkt leven we al meer in de Orwelliaanse wereld van 1984 dan we ons bewust zijn. Dat vinden we niet goed. Maar hoe spiritueel zijn we eigenlijk zolang we blijven denken in termen van goed en slecht? Is het de niet de angst voor de chaos in onszelf, die we op de buitenwereld projecteren met alle gevolgen van dien? Onze eigen angst voor de dood, om in het Al op te lossen? Zolang dat zo is blijft alle kritiek en wereldverbetering hypocriet. De chaos confronteert ons met onszelf, met ons diepste wezen, of we willen of niet.

De Kaarsvlam, januari/februari 2012