De ziekte van Breivik

25 augustus 2012

Breivik is toerekeningsvatbaar. Hiermee hebben de rechters hem veroordeeld tot 21 jaar celstraf. Maar het was wel even een interessante discussie: kan iemand zowel ‘gek’ zijn, iets waar iedereen het wel over eens is, als toerekeningsvatbaar? Dat klinkt alsof je zegt dat iemand tegelijk wel als niet verantwoordelijk is voor zijn daden. Alsof iemand schuldig is aan zijn eigen ziekte. De kille berekenende rationaliteit, waarmee hij zich excuseert nog niet genoeg mensen te hebben vermoord, beschouwen we als ‘krankzinnig’ terwijl we aan de andere kant zeggen dat hij ‘goed bij zijn verstand’ was toen hij zijn afschuwelijke daden beging. Van dat laatste is hij zelf ook overtuigd omdat hij het vernederend zou vinden als een psychopaat afgeschilderd te worden. En hij heeft zijn zin gekregen. Sommigen beweren zelfs dat hij hoogbegaafd is, wat geen reclame zou zijn voor uitmuntende denkers. Maar dat is even onzinnig als dat ik me als waterman aangesproken zou voelen omdat ook hij onder dat teken is geboren, hoezeer zijn doorgeslagen rationaliteit dan ook goed past in een dystopie van het Watermantijdperk.

De discussie over het al dan niet toerekeningsvatbaar zijn van Breivik is eigenlijk ontstaan omdat we appels met peren vergelijken. Als we in deze discussie alleen maar rationele argumenten betrekken en alleen naar zijn hersens kijken, kunnen we niet anders concluderen dan dat daar niks mis mee is. Maar met die constatering hebben we het moeilijk omdat we met ons water aanvoelen dat er toch iets niet klopt. En dat is ook zo, want ziekte is méér dan alleen iets dat zich alleen in je hersenen en je verstand afspeelt. Psychologische gezondheid is integratie van denken, voelen en handelen, heb ik geleerd. Die drie-eenheid kom je trouwens vaak in allerlei vormen tegen. Bhagwan had het over ‘head, heart and hand’. In de theosofie wordt onderscheid gemaakt tussen ons fysieke, astrale en mentale lichaam. In de astrologie herkennen we ze als Mercurius, Venus en Mars. Bij Plato kom je de deugden wijsheid, matiging en dapperheid tegen. En altijd komt het erop neer dat deze drie met elkaar in verbinding moeten blijven. Kortom: als de mens niet meer heel is heb je een probleem.

Gezondheid is dus niet iets mentaals, gevoelsmatigs of lichamelijks op zich, maar wordt bepaald door de mate waarin deze één geheel zijn. Natuurlijk kunnen lichaam, gevoel en denken zelf ook gebreken vertonen, maar als ze zich als afzonderlijke lichamen niets van elkaar aantrekken zal dat uiteindelijk toch tot problemen leiden. Als je teveel leeft vanuit je fysieke lichaam word je een materialist. Als je teveel vanuit je hart leeft word je een chaotische dromer. En als je teveel vanuit je verstand leeft kun je tot daden als die van Breivik in staat zijn. Zijn denken leidde tot afschuwelijke daden, maar dat kon alleen doordat hij, zoals hij zelf liet weten, bewust zijn gevoel uitschakelde. Dat deed hij onder andere door naar muziek te luisteren terwijl hij op Utøya 69 mensen doodschoot. Maar iemand die bang is voor zijn gevoel en daarvoor op de vlucht gaat is eigenlijk gewoon laf. En als psychologische gezondheid over méér gaat dan denken alleen – en volgens mij is dat zo – is Breivik gewoon ziek.

Ik geloof niet dat er iets als een vrije wil bestaat. Want hoe ouder ik word, hoe meer ik tot de conclusie kom dat alle dingen niet anders hadden kunnen lopen dan ze gelopen zijn. Dit betekent ook dat er eigenlijk geen verantwoordelijkheid bestaat. Maar dat wil nog niet zeggen dat we Breivik niet eenzaam zouden moeten opsluiten. Zonder contact met anderen op welke wijze dan ook, en wellicht zelfs in het donker. Want dan kan hij niet meer op de vlucht voor zichzelf. En de keuze tussen therapie en straf hoeft niet meer gemaakt te worden. Therapie is straf!

Gepost in Maatschappij en politiek, Psychologie