Gratis geld

24 september 2014

Wat een onzin! Als je arme mensen gratis geld geeft worden ze lui, gaan ze aan de drank en de drugs, lanterfanten, voor de tv hangen, en nemen criminaliteit, schulden en verloedering alleen maar toe. En wie moet dat allemaal betalen? Rutger Bregman haalt dit allemaal vlijmscherp onderuit in zijn recente boek Gratis geld voor iedereen, de eerste uitgave van De Correspondent. Want die arme mensen gáán helemaal niet aan de drank en de drugs en maken van hun leven géén puinhoop als je ze gratis geld geeft. Integendeel, ze gaan er juist op vooruit, tonen initiatieven, gaan zich scheren, durven te ondernemen en doen vrijwilligerswerk. En het kóst helemaal geen geld omdat al dat gratis geld ruimschoots wordt gecompenseerd door lagere kosten van uitkeringen, zorg, subsidies, controle, opvang en wat niet al om de minst bedeelden te helpen. Talrijke experimenten hebben aangetoond dat iedereen er alleen maar beter op wordt als je iedereen een basisinkomen geeft, ongeacht zijn of haar eigen financiële situatie. Maar toch kiezen we niet voor deze win-winoplossing. Voor die keuze zijn geen rationele argumenten, zodat die eerder iets zegt over ons arbeidsethos en de stigmatisering van mensen aan de onderkant van onze samenleving.

Dat arbeidsethos – er bestaat zelfs een Partij voor de Arbeid – gaat de samenleving de nek omdraaien. Wie niet werkt zal niet eten, heet het dan. Maar waarom eigenlijk? Want eigenlijk zeg je daarmee: wie niet werkt zal niet leven. En wat is werk? De wereld gaat aan vlijt ten onder. In een tijd waarin robots en computers steeds meer werk van ons overnemen hebben we nog steeds een droom van volledige werkgelegenheid. Alsof al die hardwerkende Nederlanders, die maar al te graag in een slachtofferrol duiken, zo’n heerlijk leven hebben! Thuis gekomen zakken ze achter de tv en gaan ze aan de drank. En hebben ze, uitgeblust als ze zijn, nog maar weinig energie en aandacht voor partner, kinderen en hond, en hebben ze geen fut meer om een artikel te lezen dat meer dan vijfhonderd woorden omvat, want Facebook en Twitter vragen al het uiterste van hun uitgebluste geest. Precies hetzelfde leven als wat ze de onderkant van de samenleving verwijten, zij het dan in nette pakjes in mooie auto’s en in een keurig huis. En dat allemaal omdat een of andere idioot heeft bedacht dat economie moet groeien. Zelfs bomen en mensen houden daar op een gegeven moment mee op, dus zo natuurlijk is dat niet.

Bregman vindt dan ook dat we eigenlijk naar een vijftienurige werkweek toe moeten, zodat mensen eindelijk weer eens fris en uitgeslapen dingen gaan doen die er écht toe doen. Was dat niet een utopie van vroeger, toen de meeste mensen nog, zoals Bregman dat herhaaldelijk noemt, ‘arm, hongerig, bang, vies, dom, ziek en lelijk’ waren? We droomden er toch van dat machines ons werk zouden overnemen? En nu kan dat, maar doen we het toch niet! Is ons arbeidsethos dan zo sterk? Welnee, dat wordt ons alleen maar op de mouw gespeld opdat we slaven zouden blijven van een vrije markt, die er uiteindelijk voor moet en zal zorgen dat één procent van de mensen veertig procent van al het geld heeft zoals nu in Amerika, en liefst nog veel meer. Hoe lang zal het dan nog duren voordat we opnieuw arm, hongerig, bang, vies, dom, ziek en lelijk zijn? En is er dan nog wel een leefbaar milieu? Want dat is, zoals Naomi Klein zegt, moeilijk te verenigen met het kapitalisme. Wat is er tegen om grondstoffen zwaarder te belasten en voedsel en werk daarvan te vrijwaren? Wat is er tegen om inkomsten- en vermogensverschillen binnen de perken te houden, zeker als je hoort dat een samenleving als totaal daaronder lijdt als die uit de hand lopen?

Niemand kiest ervoor om arm te zijn. Armoede is niet zozeer een gebrek aan ‘eigen verantwoordelijkheid’ of domheid, maar een gebrek aan… geld! Armoede vreet aan je, beperkt je denkvermogen tot bezig zijn met hoe vandaag de dag te overleven. Die ‘domheid’ is niets anders dan een gebrek aan bandbreedte van je denken, volgens Bregman goed te vergelijken met hoe je IQ met 13 punten afneemt na een slapeloze nacht. Als je honger hebt eet je gewoon de laatste banaan op die je hebt en is denken aan de volgende dag echt een brug te ver. Terwijl armoede echt niet noodzakelijk is, ja, zelfs een smet is op een samenleving die zich beschaafd noemt. Volgens de 26-jarige Bregman kan het anders, zelfs op een heel simpele manier, gewoon door geld te geven, waarmee we op de langere termijn veel goedkoper uitkomen en gelukkiger worden. Waarom we daar niet voor kiezen? Omdat we ons laten indoctrineren, framen door hen die veel geld en macht hebben, hun praatjes geloven waarmee werklozen worden gestigmatiseerd. Voor hen zijn vrije, gelukkige mensen het grootste gevaar. Zoals Rutger Bregman met zijn moedige frisse ideeën.

Gepost in Gezondheid en welzijn, Maatschappij en politiek