Zelfmoord

8 september 2016

‘Denken aan zelfmoord is heel normaal. Ik doe het ook weleens,’ luidt de kop boven een interview met David van Reybrouck in het Belgische Knack dat ik op Blendle las. Dit naar aanleiding van de dood van Joost Zwagerman die een jaar geleden, na lang tegen zelfdoding van anderen en zichzelf gestreden te hebben, de hand aan zichzelf sloeg. Achteraf zou hij het waarschijnlijk niet met zichzelf eens zijn. Van Reybrouck vertelt niet alleen over zijn relatie en ervaringen met Zwagerman, maar doet ook heftige uitspraken over, ja, noem het maar gewoon ‘zelfmoord’. Moedig om erover te schrijven want ‘in onze samenleving rust er niet alleen een taboe op zelfmoord, er is een nog groter taboe op de zelfmoordgedachte!’ En: ‘We moeten leren dat het een heel gewone, normale gedachte is. Natuurlijk heb ik daar ook al aan gedacht. Wie niet?’ Maar juist omdat die heel normaal is, hoeven we niet bang te zijn voor de zelfmoordgedachte. En: ‘Het zijn vaak niet de meest melancholische, introverte mensen die zelfmoord plegen. Veeleer de vrolijke, creatieve, sociale en actieve mensen.’ Oh help! Het is al moeilijk genoeg om een blog onder de titel ‘Zelfmoord’ te schrijven, en nu behoor ik ook nog eens tot de doelgroep!

De grootste risicogroep wordt gevormd door de mensen die al eerder een zelfmoordpoging hebben gedaan, constateert Van Reybrouck. En met die mensen wordt vrijwel niets gedaan. ‘Wie pillen neemt, wordt op de spoed leeggepompt en mag twee dagen later weer naar huis.’ Bovendien is groep van mensen die een eind aan hun leven maken veel groter dan we meestal denken. ‘Sinds 2000 zijn er wereldwijd meer mensen gestorven door zelfmoord dan tijdens de hele Eerste Wereld­oorlog: één miljoen per jaar.’ In Vlaanderen plegen elke dag drie mensen zelfmoord en zijn er dertig pogingen daartoe. ‘We doen altijd alsof het om enkelingen gaat en weigeren de werkelijke omvang te zien. Ik word daar niet goed van. Het gaat om een samenleving als geheel die doldraait. Wie is er ziek? Het suïcidale individu of de samenleving die zoveel individuen suïcidaal maakt?’ Alsof ik Jan Foudraine door de mond van Van Reybrouck hoor spreken. Preventie begint volgens hem niet met een zelfmoordlijn. ‘Dat is de laatste schakel. Preventie begint door vanaf de kleuterschool te werken aan innerlijke rust, aandacht voor het nu, goed ademhalen, je hersens rust gunnen.’ Hij noemt dat ‘mindfulness’, waar Osho, Foudraine en ik zouden spreken over ‘meditatie’.

Van Reybrouck ziet een verband tussen zelfmoord en het geweld in onze samenleving. ‘Maar het geweld in onze maatschappij negeren we. De op prestatie en consumptie gerichte samenleving waarin we nu leven is intrinsiek gewelddadig.’ Wat volgens mij zijn wortels heeft in een doorgeslagen individualisme en een a- dus ook immoreel neoliberalisme dat uiteindelijk gebaseerd is op het recht van de sterkste en de slimste, met zijn doorgeschoten geloof in marktwerking waar reclame en ander bedrog de boventoon zijn gaan voeren. Ook ik denk wel eens: ‘In deze wereld wil ik eigenlijk helemaal niet leven! Wegwezen! Over mijn lijk!’ Zeker als je in de politiek duikt, zoals ik, heb je bij tijd en wijle niet alleen de behoefte om anderen gewoon van kant te maken – gewoon omdat het beter zou zijn als sommige mensen er niet waren, politiek als leerschool voor terrorisme dus – maar ook om het zelf helemaal niet meer te zien zitten om je te laten besmeuren met smerige en perverse machtsspelletjes. Maar als ik uit de politiek stap is het hypocriet van mezelf omdat ik dan juist het ‘laissez faire’ toepas dat ik mijn vijanden verwijt. Ik krijg bij tijd en wijle dus een stevige depressie voor mijn kiezen, maar eigenlijk is dat wel normaal en gezond, ook omdat ik daarmee wat minder tot de vrolijke mensen behoor die een hoger risico op zelfmoord hebben.

Depressie is misschien wel de grootste uitdaging die je op het spirituele pad tegenkomt. Het zich bewust zijn van de behoefte en de mogelijkheid van zelfmoord is misschien wel de koninklijke poort naar ware verlossing, vrijheid en vrede. Gewoon omdat het er mag zijn. Erkennen dat er, zoals Freud zei, niet alleen een levensdrift is, maar ook een doodsdrift. Dat je soms behoefte hebt er even niet te zijn, net als bij het slapen gaan. Dat er een ‘dark night of the soul’ is waar je gewoon doorheen moet. Echter omdat je met dit inzicht je identificaties met vrolijke rollen loslaat is dit, paradoxaal genoeg, de ideale remedie tegen zelfmoord. Depressies los je alleen op door er diep in te duiken. Zonder meteen tot actie over te gaan, want ook dat is vaak een vlucht. Meditatie, mindfulness – en dat heeft niets met geloof of religie te maken – zou inderdaad al op de kleuterschool geleerd moeten worden. Heel moedig van Van Reybrouck om in dit eerlijke en schokkende interview hiervoor een lans te breken! Misschien mag ik mezelf wel gelukkig prijzen met de depressieve buien die ik vaak, vooral in mijn jonge jaren, gehad heb en soms nog steeds heb. Omdat ik zonder die buien wellicht niet meer leefde.

Gepost in Maatschappij en politiek, Psychologie, Spiritualiteit