In de overgang

Date 6 januari 2017

Onder de titel ‘Er is alleen maar toon, geen debat’ sloot Bas Heijne het jaar af met een indringend essay in nrc.next waarin hij betoogt dat het debat weer heroverd moet worden op geschreeuw en gespin in de politiek. En terecht, want steeds meer mensen geven minder om feiten, en zelfs als vrijwel alle wetenschappers het over iets eens zijn weten grote massa’s het beter. Zoals Trump beter dan wie ook weet dat de klimaatverandering niet door de mens is veroorzaakt, zodat hij rustig verder kan gaan met stoken van kolen. Het lijkt een strijd tussen domheid en intelligentie waarbij de minder begaafden zich niet gehoord voelen en daarom boos zijn. Wellicht willen ze niet alleen het debat niet aangaan, maar kunnen ze dat ook niet. En natuurlijk is er altijd wel ergens een artikel op het internet te vinden waaruit zij hun gelijk putten. Dat is de intelligentsia te verwijten zolang zij niet in staat is om lager opgeleiden te overtuigen en hun frustraties en boosheid serieus te nemen om zo weer hun vertrouwen terug te winnen. Het idee van gelijkheid schuurt met het feit dat qua intelligentie mensen nu eenmaal verschillen en velen beter met hun handen en gevoelens aan de slag kunnen gaan in plaats van te gaan denken. Zoals de markies De Canteclaer in De Labberdaan stelt: ‘Als het janhagel gaat denken komt het tot de meest stuitende resultaten.’ Dat zien we nu gebeuren.

Maar omdat de samenleving steeds minder werkgelegenheid voor laag opgeleiden biedt, zitten die in het nauw, zodat de enige oplossing lijkt juist deze slachtoffers van robotisering en automatisering de vruchten van de technologische ontwikkelingen te laten plukken. Als er iets een niet meer te realiseren droom is, dan is dat wel de volledige werkgelegenheid, zodat juist voor de lager opgeleiden een gratis basisinkomen het meest voor de hand ligt. En was dat niet het oorspronkelijke doel van robotisering en automatisering? Dat we verlost zouden worden van werk en arbeid en we veel meer zouden gaan doen waar we echt voldoening in vinden? Gelukkig begint het steeds meer mensen, niet alleen aan de linkerkant maar ook aan de rechterkant van het politieke spectrum, te dagen dat we zo’n basisinkomen een kans moeten geven door ermee te gaan experimenteren. Je kunt domme mensen – en ik bedoel dit niet denigrerend – nu eenmaal niet kwalijk nemen dat ze dom zijn, net zoals je pubers niet kan verwijten dat hun denken zich niet echt op de lange termijn richt, en zoals je kinderen niet kwalijk kan nemen dat ze geen vierkantsvergelijkingen kunnen oplossen. Er zijn nu eenmaal lichaamsmensen, gevoelsmensen en denkmensen en die hebben allemaal recht op een eigen plek in de samenleving. Laat voetballers voetballen, kunstenaars kunst maken en denkers hun hersenen gebruiken, debatteren en problemen oplossen.

Daar is de politiek nog niet rijp voor, getuige het feit dat in een democratie iedereen evenveel stemrecht heeft, dus geacht wordt evenveel verstand te hebben van complexe ontwikkelingen. Een arts moet gestudeerd hebben voordat hij in mensen gaat wroeten, een automobilist moet een rijbewijs hebben voordat hij de weg op mag, maar mensen mogen wel zonder stembewijs het stemhokje in. Je hoeft helemaal geen verstand te hebben van hoe de maatschappij en politiek in elkaar zitten om toch invloed te hebben. Politiek is het enige vak waarvoor geen opleiding is vereist, en dat is te merken ook. Zo is bij ons de halve wijk tegen het aanleggen van een vrije busbaan, maar heeft bij provinciale verkiezingen juist gestemd op degene die dat wil doordrukken. Ik vond dat heel frustrerend te zien bij het tellen van de stemmen, want waar doe je het dan nog voor? Iets soortgelijks zou je ook moeten eisen als mensen een politieke partij beginnen, want alles wat vanuit de onderbuik oprispt komen we straks bij de Tweede Kamerverkiezingen – ik schreef bijna ‘Tweede Kamerverziekingen’ – op veel te lange onhanteerbare stembiljetten tegen. En wij straks maar weer sorteren en tellen. Ik moet toegeven dat het vereisen van zo’n stembewijs voor velen een brug te ver zal zijn omdat het de democratische beginselen zou aantasten. Maar als je er zo over denkt moet je het ook gerechtvaardigd vinden dat mensen zonder rijbewijs in een auto mogen stappen.

Bas Heijne ziet de groeiende polarisatie in de samenleving als een ideologisch conflict: ‘universalisme tegenover nationalisme, gelijkheidsdenken tegenover groepsdenken, het streven naar gezamenlijkheid tegenover identitaire eigenheid.’ Iets verderop spreekt bij van de tegenstelling tussen de Verlichting en de Contraverlichting: ‘Richten we onze samenleving in naar de idealen van de Verlichting, waarbij gelijkheid of individuele vrijheid vooropstaat en waarin de verbondenheid van een individu met alle mensen ongeacht afkomst, kleur, en wat dan ook wordt onderstreept? Of vallen we terug op de verhalen van eigenheid die de zogeheten Contraverlichting ons voorhoudt, waarbij de nadruk op eigenheid wordt gelegd – culturele, historische en culturele eigenheid?’ Hier lijken de hoog opgeleiden aan de kant van de Verlichting te staan, en de laag opgeleiden aan die van de Contraverlichting die als reactie op de rationele Verlichting gekenmerkt wordt door romantiek en conservatisme. Als je er zo naar kijkt lijkt het bijna astrologie omdat je er de weerstand tegen de komst van het Watermantijdperk in kunt herkennen. De romantiek van het verdwijnende tijdperk van de Vissen, zwelgend van gevoel voor eigenheid en kleinschaligheid, die plaats moet maken voor de rationele Aquarius die alles graag op wereldschaal aanpakt en niets wil weten van burgerlijke kleine gevoelens. Stad tegenover dorp, grootschaligheid tegenover kleinschaligheid, verstand tegenover gevoel, hoog opgeleid tegenover laag opgeleid – het lijkt allemaal samen te hangen.

Als romanticus voel ik me met het ene been in het Vissentijdperk staan en ben ik een conservatieve aanhanger van de Contraverlichting die niks wil weten van de megalomanie die de eigenheid van zijn eigen dorp dreigt te overspoelen, en die in opstand komt als het verstand het gevoel gaat overvleugelen. Maar met het andere been sta ik in het Watermantijdperk, gelovend in de zegeningen die techniek zoals het internet kunnen brengen, in een wereld waarin alle mensen wereldburgers zijn, en in de vrijheid, gelijkheid en broederschap die Aquarius belooft. Zo leven de liberaal en de conservatief allebei in mij, ben ik in de overgang. En niet alleen ik, maar de hele westerse samenleving.

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>