De Stijl

Date 13 juli 2017

Een eeuw De Stijl was de aanleiding om dit jaar veel aandacht te geven aan deze midden in de Eerste Wereldoorlog ontstane nieuwe kunstbeweging. In november 1917 liet Theo van Doesburg het eerste nummer van het gelijknamige tijdschrift verschijnen, dat de lijm van een artistieke vernieuwing zou worden waarin mensen als Piet Mondriaan, Bart van der Leck en Gerrit Rietveld elkaar vonden. Vriend had nog een cadeautje van me te goed, dus trakteerde ik in mei op een dagje Gemeentemuseum in Den Haag. Tram 6 stopte er voor de ingang van het prachtige art-decogebouw van Berlage, waar een tentoonstelling was gewijd aan Mondriaan en Van der Leck. Ik heb iets met hun abstracte kunst, terwijl dat toch eigenlijk niets zou moeten zijn voor de romanticus die ik ben. Ik kan het niet mooi of lelijk vinden, en toch raak ik erdoor geboeid. Wat wilden die mensen eigenlijk? De kern. Het wezen.

Als een digitale film hapert zie je soms eerst grote blokken op het beeld, reuzepixels die zich nog moeten splitsen om tot iets herkenbaars uit te kristalliseren. Van der Leck deed het omgekeerde, zodat alleen het meest essentiële overbleef. Blokjes rood, geel en blauw, die de lievelingskleuren van De Stijl waren omdat ze de essentie van alle kleuren zijn, net zoals onze printers alleen die drie kleuren nodig hebben om foto’s af te drukken. Naast zwart, maar ook dat hoorde bij De Stijl. Hoewel? Mondriaan ging zijn kleurvlakjes binnen grijszwarte lijnen vangen, en dat ging Van der Leck toch echt te ver, en dat stond aan het begin van hun verwijdering. Het lijkt alsof het nergens over gaat, maar als je goed kijkt naar hoe mensen dingen tekenen, zie je hetzelfde rare verschijnsel dat meestal begonnen wordt met de omtrek, die dan later ingekleurd wordt. Maar die zwarte afbakenende lijntjes zie je nooit in het echt, dan zou de wereld er heel raar uitzien. Wilde Van der Leck met zijn abstractie een soort superrealisme uitdrukken? Maar waarom dan niet één groot grenzenloos mooi grijs vlak geschilderd, als het wezen van alle kleuren met licht en donker ineen? Met al dit soort vragen in mijn hoofd kijk ik toch anders naar schilderijen als het verguisde Who’s Afraid of Red, Yellow and Blue – ook weer die drie primaire kleuren – van Barnett Newman. Kuierend door het museum geeft alles me veel te denken.

Is dit allemaal niet veel te rationeel? Waar is het gevoel, de emotie, de ontroering gebleven? Of gaat het voorbij aan deze menselijke beroeringen en wil het dit alles overstijgen, ons ervan verlossen? Als kind zei het me in elk geval weinig. Ja, er woonde een opa in de zijvleugel van het huis in Blaricum en die mochten we niet storen. Wist ik veel dat die geheimzinnige opa Van der Leck was. Later, nadat hij in 1958 was overleden, ben ik wel eens in dat atelier geweest, maar het enige dat ik me herinner is dat er een zwarte vleugel stond, in tegenstelling tot een witte vleugel in het woonhuis. Misschien was oom Ludwig daar wel pianoles gaan geven, want dat was zijn vak. Maar ik was nauwelijks geïnteresseerd in de schilderijen van Van der Leck die in het huis hingen, of in de stoel in mijn slaapkamer die een ongeverfd prototype van een Rietveldstoel was. Het zou wel. Als romanticus luisterde ik daar liever naar grammofoonplaatjes van de West Side Story, en naar Yesterday van The Beatles dat ik daar voor het eerst hoorde.

Tram 6 terug naar de binnenstad. Een biertje op het terras van Rootz op de Grote Marktstraat. Op advies van smulpaap Robbie een Indonesische maaltijd in het gezellige Garoeda op de Kneuterdijk, waarvan we toen nog niet wisten dat het om hygiënische redenen gesloten zou worden. Toen weer terug naar Blaricum, waar onlangs een hut van Mondriaan is gerestaureerd. Voor mij hangt de sfeer van kunst, wetenschap en commune hier nog steeds in de lucht en is dit een ideale grond van eigenwijsheid waarop dit alles kan groeien. Zoals De Stijl gebloeid heeft en nog steeds inspireert.

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>