Mijn romantische pad

30 april 2019

Voelen boven denken, het subjectieve boven het objectieve, metafysische filosofie boven rationeel-analytische en pragmatische-utilitaire filosofie, synthese en holisme boven analyse, het ambigue en ironische boven ondubbelzinnigheid en helderheid, kunst boven wetenschap, creativiteit in de kunst boven nabootsing, het spirituele boven materialisme, zin boven nut, kwaliteit boven kwantiteit, organische natuurbeschouwing boven mechanische natuurbeschouwing, de mens die zich deel weet van de natuur boven de mens die de natuur wil beheersen en gebruiken. Aldus Wikipedia over romantiek.

Ik kan er niet meer onderuit: ik ben een pure romanticus. En dus niet verlicht in de betekenis van aanhanger van de Verlichting als historische stroming waar de romantiek zich tegen verzette. Integendeel. ‘De romantiek stelde voorop het gevoel, de fantasie, de verbeelding, de intuïtie, het onderbewuste, het onverklaarbare en het raadselachtige, vervormend in het demonische dat in de gothic novel ook elders in Europa navolging kreeg als literair genre,’ lees ik verder. ‘Deze emotionaliteit en verlangen naar beleving van het onverklaarbare leidden in radicale vorm ook tot uittreden uit de maatschappij, bekering tot het ultramontane katholicisme, intreding in het klooster en als uiterste tot zelfmoord. Dit wordt wel de zwarte romantiek genoemd. Als vroeg voorbeeld geldt Goethes Die Leiden des jungen Werthers, een roman die eindigde met de zelfmoord van de hoofdpersoon, en rondom navolging kreeg.’

Tja. Daar zit ik dan als wereldvreemde. Maar dat ben ik altijd wel een beetje geweest. Een boel beetjes zelfs. Van jongs af aan geobsedeerd door sterven en dood, zoals het hoort. ‘Eens zal ik heerlijk liggen slapen. Niemand zal me wakker kunnen maken’ was ooit een kort dichtseltje van me. Mijn allereerste verhaal heette Een Vriend, en die ging dus ook dood aan het eind, dat kon niet anders. Sommigen vinden mij somber of macaber en wellicht heb ik veel lezertjes van mijn blogs en verhalen daarmee weggejaagd. ‘Schrijf nu eens over iets anders, Satyamo,’ hoor ik ze denken. Maar de dood is het enige échte probleem dat er bestaat, en daarmee de wortel van alle andere problemen. Want de dood is meestal niet een vriend waarvan je mag houden. En waarom zou je je daarmee bezighouden? Dat zien we te zijner tijd wel. Je kan er toch niets over weten want niemand is er ooit van teruggekeerd. Hooguit van een beetje dood zijn zoals bij bijna-doodervaringen. Maar bijna is nog niet helemaal, dus terug naar de orde van de dag.

Nooit écht gelovend in wat velen ‘realiteit’ noemen omdat er een wereld is die daar ver bovenuit stijgt. Voor mij is Plato’s ideeënwereld échter dan de zichtbare wereld. Wat velen ‘echt’ noemen is voor mij meestal ‘onecht’ en omgekeerd. Lastig. Ruzie ober wie er nu écht aan het dromen is. Zeker omdat ik ervan overtuigd ben dat de ‘realiteit’ zijn wortels heeft in die bovenzinnelijke wereld. Tijdens mijn doctoraalstudie – Master voor jonge lezertjes – mocht ik met een vriend parapsychologie als bijvak hebben. Best revolutionair voor de Vrije Universiteit eigenlijk, bij Tenhaeff in de Utrechtse collegebanken mogen zitten. Fantasie, creativiteit en dromen vinden hun neerslag in de concrete wereld. God heeft de wereld geschapen, het Woord is vlees geworden, ideeën gaan aan alles vooraf. En niet omgekeerd. Volgens mij.

Niet dat de realiteit niet mooi is. Nu ik dit schrijf zit een merel ergens boven mijn hoofd te zingen, en de sering een paar meter verderop geurt nog steeds. En waarom is dat zo mooi? Juist omdat schoonheid iets raadselachtigs heeft, omdat het iets wil vertellen over een mysterieuze andere wereld. Me eraan herinnert dat ik daar deel van ben. Je zou het zelfs bewustzijnsverruiming of -uitbreiding kunnen noemen. Mijn ik dat méér, ruimer is dan ikzelf. Verbinding. Atman dat met Brahman versmelt. ‘Life is not a problem to be solved, but a mystery to be lived’ was een van Bhagwans – hij noemde zichzelf toen nog geen Osho – beroemdste uitspraken. En waarom is de sterrenhemel zo mooi? Zelfde verhaal. Waarom geloof ik in astrologie? Idem. Waarom hou ik van het zonnige strand? Omdat alle elementen daar verenigd en te beleven zijn: vuur, aarde, lucht en water. Waarom raken mensen verslaafd aan drugs, of nog erger: aan alcohol? Om even in een andere wereld te zijn, want het is doodvermoeiend om steeds jezelf te moeten zijn. Waarom zijn we geobsedeerd door seks? Om even in de ‘kleine dood’, het orgasme weg te zweven.

Daarom zou ik Freuds doodsdrift liever een ‘verdwijndrift’ willen noemen. Niks mis mee. Want iedereen kent de behoefte aan slaap, er even niet te hoeven zijn. Eigenlijk ben je er al niet meer als je in het zo bezongen hier en nu bent. Daar is geen plaats voor oordelen, voor angsten en verlangens, voor de ratio, en velen beleven dit als bijna een verlossing. Gevoel boven verstand dat pretendeert niet te dromen maar niets anders dan dat doet. Zijn tegenover worden. Zin boven nut. Speelsheid tegenover het serieuze werk. Ik ga nog een stapje verder. In het hier en nu vallen veel van die tegenstellingen samen. Sterven is leven, het subjectieve is het objectieve, verstand is gevoel, materie is geest. ‘Laat de isheid van alles toe,’ adviseert Eckhart Tolle, want daarbij wordt de dualiteit van alles overstegen.

Romantici baden zich graag in gevoel. Daar heb ik het moeilijk mee. Niet zozeer met dat bad, maar met wat er met ‘gevoel’ wordt bedoeld. Is dat ook emotie? Intuïtie? Een innerlijk weten? Het is in elk geval iets dat het verstand niet begrijpen kan. In mijn lievelingsfilm, Kubricks 2001: A Space Odyssey, komt niet het minste greintje gevoel voor, maar toch roept die hele diepe gevoelens in me op. Misschien omdat ik er niets van snap, en de stilte van het heelal en van het raadselachtige gedrag van computer HAL 9000 me zo boeit. Ook een gevoel. Een gevoel van overweldigd zijn door het mysterie en me daar thuis te voelen, erin opgelost te willen worden. Noem het een ‘hoger’ gevoel. Wat is een mooier graf dan dat van Frank Poole, oneindig zwevend in de zwarte ruimte? Romantischer kan het bijna niet.

Een romanticus is niet verlicht. Want daarvoor leeft hij nog steeds teveel in de dualiteit. Maar zonder een onblusbaar heimwee en vurig verlangen naar die andere werelden, naar de échte wereld, zal niemand ooit verlicht raken.