Ben ik een avatar?

13 januari 2021

Begin dit jaar speelde Michio Kaku, futurist en theoretisch natuurkundige aan het City College van New York, met het idee dat het universum een simulatie is. Volgens dit immaterialistische paradigma is het heel goed mogelijk dat wij niet veel meer zijn dan avatars in een computerspel.

Kortom: wat wij werkelijkheid noemen is onecht. Maar Kaku’s idee is echter niet nieuw, want in 2006 stelde Nick Bostrom van de Future of Humanity Institute van de Universiteit van Oxford al dat dit heel goed het geval kan zijn. Want, zo redeneerde Bostrom, als onze beschaving niet uitgestorven is voordat deze een hoog technisch niveau heeft bereikt, en als er dan ook nog mensen zijn die hun voorouders willen simuleren, dan zullen ze zoveel mensen van hun voorgeslacht reproduceren dat de kans dat wij zelf die simulaties zijn heel groot is. In die hoogtechnische beschaving hoeft namelijk slechts één iemand het in zijn hoofd te halen om het hele verleden inclusief mensen te simuleren, en veel mensen van nu zijn zonder het te weten avatars, kinderen van hun eigen nageslacht.

Maar ook Bostroms idee is niet nieuw, want hij zou heel goed geïnspireerd kunnen zijn door de film The Matrix van de Wachowski brothers uit 1999. Daarin moet Neo kiezen tussen de blauwe en de rode pil, ofwel gezapig van het leven blijven genieten dan wel de échte werkelijkheid onder ogen zien. Hij kiest voor het laatste om een paar honderd jaar later te belanden in de wereld die beheerst wordt door de Matrix. Daarin wordt mensen uit zijn eigen tijd de illusie gegeven dat ze in een normale wereld leven, terwijl ze in werkelijkheid een paar eeuwen later in real life geëxploiteerd worden voor de opwekking van energie. Wat Neo vroeger realiteit noemde blijkt een illusie te zijn, en net als bij Bostrom zien we hier dat die normale wereld eigenlijk een droomstaat is die ergens in de toekomst wordt geprogrammeerd.

Maar ook de Wachowski’s waren niet origineel, want het idee dat we in een droomwereld leven is eigenlijk al millennia oud. Volgens oude oosterse geschriften leven we in een wereld van begoocheling, illusie, maya, en staat het wakker worden centraal in de spirituele ontwikkeling. Het boeddhisme en zijn vele vertakkingen – met name zen – gaan eigenlijk over niets anders dan het doorzien van de illusie op het pad naar verlichting. Dat Neo in The Matrix erover klaagt dat de wereld opeens zo helder is, waarop zijn leermeester Morpheus zegt dat dit komt omdat hij zijn ogen nog nooit heeft gebruikt, kan je als een verwijzing zien naar die verlichting die je overkomt als je de echte realiteit onder ogen ziet. Als je de rode pil hebt geslikt, door het konijnenhol in Wonderland bent gekomen, de illusies van je hebt afgeschud.

Het idee en daarmee ook de angst dat we niet meer zijn dan illusies, dat we nergens anders bestaan dan als marionetten in een computerspel, of speelgoed zijn van anderen of van God, is zo universeel dat we dit thema in veel culturen in verleden en heden tegenkomen. Wie heeft niet soms het idee dat er iets niet klopt in deze wereld, alsof er bij de schepping een grote systeemfout is gemaakt? Maar we willen ook niet echt weten dat dit het geval is, en zeker niet dat we niet veel meer zijn dan avatars in een computerspel. Dan bestaan we niet meer zelf omdat we geen eigen zelfstandigheid, geen eigen vrije wil meer hebben. Alleen zwaar gereformeerde mensen die in predestinatie geloven kunnen misschien een beetje uit de voeten met het idee dat alles hoogmoed en ijdelheid is, en dat wij als mens niet zoveel voorstellen.

Aan de andere kant moet ik toegeven zelf ook vaak een beetje voor God te spelen door achter de computer in Second Life een avatar te besturen. Sterker nog, ik heb hem zelf gemaakt, en het is een mooie aardige jongen geworden die geniet van het leven, samen met andere avatars. Ook de wereld waarin wij avatars samenleven is door mij en andere mensen achter onze schermen met muis en toetsenbord gemaakt. En na een poosje komt dan het merkwaardige gevoel op dat die wereld van Second Life eigenlijk heel echt is, net zoals knuffelbeesten gaan leven en een eigen persoonlijkheid krijgen als je maar lang genoeg met ze speelt. En wie weet is die virtuele wereld wel heel echt, net zoals ik zelf niet minder echt hoef te zijn als God een spelletje met mij speelt. Leven ontstaat uit liefde, gedachten, ideeën – daar is Plato het vast mee eens – en wellicht geldt hetzelfde voor bewustzijn. Dan is niet alleen het Woord vlees geworden, zoals Johannes openbaarde, maar is ook het Algoritme tot leven gewekt.

Is het trouwens zo erg om geen vrije wil te hebben? Dan heb je in elk geval minder last van keuzestress. Ik besta er niet minder om. Ook zonder een eigen vrije wil, zonder een ego is heel goed te leven. Misschien zelfs beter. Ik ben geen product van mezelf. Ik ben geboren op 28 januari 1947 om 4:36 uur in Blaricum en mijn horoscoop laat me zien wie ik ben. Vrijheid is meegaan met wie je bent, juist het niet hoeven maken van keuzes. Laat mij maar een avatar in een computersimulatie zijn. Ik speel en laat met me spelen. Ja, als iemand – of God – de computer uitzet ga ik dood, maar is dat eigenlijk zo belangrijk? Bovendien zal ik daar niets van merken omdat ik dan niet besta. En wie weet zet God morgen de computer weer aan en ben ik er weer, net zoals blijkt dat mijn avatar niet is verdwenen als ik weer naar Second Life ga.