Toeval

15 maart 2021

Vanmorgen maakte ik de doos met de Osho Zen Tarot weer eens open. De onderste kaart bleef aan de bodem plakken. Toen ik die had losgepeuterd was erop ‘Loslaten’ te lezen. Stomme kaart, luister toch naar jezelf! Ik maakte een waaier van de kaarten, en zoals gebruikelijk had ik de neiging om heel zorgvuldig en meditatief een kaart te selecteren. Totdat ik besefte dat dat onzin was omdat het feitelijk onmogelijk is om de verkeerde kaart te kiezen. ‘Bewustzijn’ stond erop. Het zal niet! Ik had net een uurtje via Facebook door een discussie gescand over de vraag, of en zo ja hoe, dat door hersenen werd opgewekt. ‘Wat is de definitie van bewustzijn eigenlijk?’ had ik nog willen vragen, want hoe kan je over iets praten terwijl je niet weet waarover je het eigenlijk hebt? Kortom, tarot is leuk. Wat ik meerdere keren heb meegemaakt is dat zo’n kaart niet zozeer een antwoord geeft op een expliciet geformuleerde vraag, maar dat die laat zien laat zien wat de vraag eigenlijk is, datgene wat me diep van binnen bezighoudt.

Toeval bestaat niet. Zeker niet volgens wetenschappelijke en logisch denkende mensen, die toch altijd denken in termen van oorzaak en gevolg. Voor mijn studie had ik eens een lijst nodig met willekeurige getallen, en die werd door een computer samengesteld. Maar computers kúnnen dat natuurlijk helemaal niet, dus die zullen daar wel allemaal trucjes voor gebruiken. Zelf zou ik het product van het aantal milliseconden dat de computer aan staat en het aantal milligraden van de temperatuur van de processor delen door de grootte van de gebruikte ruimte op de harde schijf, en dan kom ik al aardig in de buurt. Een random generator, lees ik net, werkt op een soortgelijke wijze. Toeval is dat wat we niet makkelijk kunnen verklaren, maar dat betekent nog niet dat het strijdig is met de wet van oorzaak en gevolg. Je kunt niet alle indicatoren overzien, net als bij het voorspellen van het weer. Dan zou je moeten detecteren wat alle moleculen in de lucht doen, maar juist door dat te doen beïnvloed je weer het weer. En tegelijk blijken op microniveau de gebruikelijke natuurwetten niet altijd te gelden. Want geef toe: die kwantummechanica is toch ronduit idioot?

Ik zag zo’n wildwest-poster. Gezocht: Schrödingers kat. Dood en levend. Zolang je iets niet waarneemt, zolang de kat in de doos zit, is het bestaan ervan onzeker. Met een mooi woord: het is in superpositie. Te zijn of niet te zijn? Alleen de kat weet het. Als hij nog leeft tenminste. Door meting, door observatie jaag je licht uit haar superpositie en lijkt het uit deeltjes te bestaan, alsof het dan vaste materie wordt, terwijl het voorheen als golven bestond. In zijn filmpje over dit dubbel spleet experiment laat meneer Wietsma heel helder zien hoe golven deeltjes worden zodra je ze gaat meten, dus ernaar gaat kijken. In de subatomaire wereld leidt observatie tot materialisatie. Wat sommige wilde geesten doet concluderen dat wat niet gezien wordt dan – of beter: daarom – niet bestaat. Hebben de struisvogels het dan toch bij het rechte eind? In de keuzeloze toestand van superpositie kan het nog alle kanten opgaan, maar ook in de microwereld blijkt toeval niet te bestaan.

Ik geloof dus niet in toeval. Alleen in de betekenis dat iets je toevalt. Uiteindelijk is de hele kosmos met alles erin en eraan één groot samenhangend geheel, waarin alles met alles samenhangt. Een kosmosysteem, dat omvangrijker is dan een ecosysteem. We noemen het soms voor het gemak chaos omdat we de afhankelijkheid van alles met alles niet meer kunnen bespeuren, maar dat neemt niet weg dat elk deeltje, elke golf zich precies op zijn eigen plek bevindt en beweegt. Niets kan anders zijn dan het is, en dat geldt ook voor onszelf. Weg met het maken van plannen, met angsten en schuldgevoelens, want uiteindelijk valt alles op zijn eigen plek, waar het ook nu al is. Keuzevrijheid is een fictie van het arrogante denken dat meent alles beter te weten dan het bestaan zelf. Juist niet te hoeven kiezen betekent vrijheid. Zonder eigenwijs ikje ben je het meeste jezelf. Er is geen andere mogelijkheid dan met de rivier mee te stromen, je te laten leiden door wat je toevalt.