Horror vacui

16 juni 2021

The soul is the nothingness. The body is something, the soul is nothing. The body is filled, the soul is empty.

Aldus Osho in 1975 over het verschil tussen lichaam en ziel (in Tao: the three treasures deel 2, hoofdstuk 2). Het lichaam dat iets is, en de ziel die niets is. Ik denk dat weinig mensen het met hem eens zijn. Alsof de ziel niet bestaat, ons diepste wezen niets anders dan leegte is. Ziel. Het is niet altijd duidelijk wat met dat woord bedoeld wordt. Er wordt aangenomen dat we zoiets hebben. Als kind begreep ik dat het iets met vleugeltjes in je hoofd was, en dat buiten je lichaam kon wegvliegen. Later begreep ik dat het iets was dat na je sterven naar de hemel of de hel kon gaan, of wat kon reïncarneren. Ik kon daar weinig mee. Het was mijn allerdiepste wezen, maar echt gevonden heb ik hem nooit. Ook niet toen ik psychologie studeerde, want dat ging over gedachten, gevoelens en gedrag, maar niet over mijn echte ziel of zelf.

Op zoek naar jezelf. Jezelf zijn. Voor jezelf opkomen. Jezelf geven. Zelf beslissen. Jezelf verbeteren. Jezelf verliezen. Op de keper beschouwd is dat allemaal misschien wel de vaagste vaagtaal. Je kan er maar beter niet naar vragen als je wil weten wat iemand ermee bedoelt. Dat gaat allemaal over de ziel van de psychologie, maar zelden over de ziel van ons wezen. We ervaren het allemaal, maar niemand kan zeggen wat dat nou eigenlijk is. Terwijl niets méér over onszelf gaat dan juist dat. In de tweede helft van mijn leven werd mij meer en meer duidelijk dat mijn ziel, mijn echte ik, het bewustzijn was van al mijn indrukken en doen. Dan worden gedachten, gevoelens en gedrag minder belangrijk omdat die weinig vertelden over mijn wezenlijke zelf. Ik bleef the watcher on the hill, zoals Osho dat vaak noemde. Nou ja, laatst niet, toen ik samen met mijn fysiotherapeut de mantra ‘Ik ben hier, de pijn is daar’ herhaalde.

Maar een ziel, bewustzijn, die niets is, die leegte is? Stel je voor: in wezen ben je helemaal niets! En kan een niets, een leegte dan bewustzijn hebben? Aan de andere kant lijkt het me wel zo rustig om gewoon niets te zijn. Net zoals het de grootste vrijheid is om geen keuzes te hoeven maken, want daar worden we, zeker de laatste tijd, heel moe van. ‘Nergens is vrede. Wees nergens,’ vertelde Freek de Jonge in De Openbaring, waarin het niets een centrale rol kreeg. En stel je eens voor dat onze ziel, ons bewustzijn niets anders dan niets is. Dan is de hele kosmos één grote bewuste ziel. Wat wil je nog meer? Ik vind het een fantastisch idee, maar de meeste mensen zijn toch liever iets dan niets. Iets tegenover niets. Maar als je echt nonduaal denkt, en gelooft dat alles één is zodat er eigenlijk geen tegenstellingen meer kunnen bestaan, dan is iets hetzelfde als niets. Dan kun je hooguit zeggen dat het iets een gestold niets is.

We zijn meestal bang voor leegte, voor het niets. Als we iets denken gaan we meteen daarna iets anders denken. Een muur moet met posters en schilderijen behangen worden. Glazen moeten vol zijn, net als onze magen. Stilte vullen we met een praatje of muziek. We zien liever grazige weiden dan kale akkers. Van alles moet versierd worden. We moeten in beweging zijn en niet stilzitten. In het donker zijn we bang, zo zonder licht. Nietsdoen is ongewenst. We vrezen de leegte omdat we ons wezen vrezen. De meest wezenlijke ziekte? Horror vacui!