Tussen-n’en

Date 9 januari 2022

Waarom zou je het eenvoudig doen als het ook ingewikkeld kan? Dat moet de visie van de Nederlandse Taalunie geweest zijn, toen zij in 1996 kwam opdagen met nieuwe spellingregels. Nu, een kwart eeuw later, zijn op Openbaarheidsdag door het Nationaal Archief de geheime notulen van de ministerraad vrijgegeven. Het blijkt dat indertijd niet iedereen even blij was met de nieuwe regels voor de zogenaamde tussen-n in samengestelde woorden. U weet wel: toen de pannekoek een pannenkoek werd, en er nog meer gedrochten in de spelling ontstonden die ook mij indertijd veel zielepijn hebben gedaan. Ja, ik moet officieel ‘zielenpijn’ schrijven, maar ik heb gelukkig genoeg ruggegraat, pardon ruggengraat, om maling te hebben aan die onlogische regels. Ik heb voor zover mij bekend maar één ziel en één rug, en je kan die regels voor samengestelde woorden heel eenvoudig houden door naar het enkel- of meervoud te kijken. De pannenkoek komt immers maar uit één pan en ik zie zelden meer dan één spin in een spinnenweb. Hoe zat het ook alweer? Ik was intussen ook de draad kwijt en moest even de leidraad van de Taalunie raadplegen. Hoe zat het ook alweer? Bij deze (met enkele voorbeelden van mij tussen haakjes).

Hoofdregel

We schrijven de tussenklank als -en als het linkerdeel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat een meervoud heeft op -en, maar geen meervoud op -es. In andere gevallen schrijven we -e. (wiegendood en spinnenweb, maar wiegelied en spinnewiel)

Uitsluitingen

  1. Als het linkerdeel van de samenstelling al eindigt op -en, is er geen echte tussenklank. We behouden de schrijfwijze van dat deel. (havengebied)
  2. In sommige samenstellingen kunnen we de samenstellende delen nauwelijks of niet herkennen. We noemen ze versteende samenstellingen. Andere woorden zijn slechts in schijn samenstellingen. Op deze woorden passen we de regel niet toe. (ruggespraak, maar volgens de hoofdregel wél ruggengraat)
  3. Sommige samenstellingen zijn ontstaan doordat een woordgroep aan elkaar is gegroeid. Vaak hebben de zelfstandige naamwoorden een oude naamvalsvorm. Dat bepaalt de schrijfwijze. (goedendag)

Uitzonderingen

  1. Als het linkerdeel van een samenstelling verwijst naar een persoon of zaak die in de gegeven context uniek is, schrijven we -e. (maneschijn, koninginnedag, in tegenstelling tot koninginnensoep)
  2. Als het linkerdeel van een samenstelling een versterkende betekenis heeft en het geheel is een bijvoeglijk naamwoord, schrijven we -e. (pikkedonker, reuzeleuk)
  3. Als een zelfstandig naamwoord dat een persoon aanduidt een vrouwelijke nevenvorm heeft die alleen verschilt van de mannelijke door een achtervoegsel -e, dan gaan we voor de regels voor de tussenklank /ə(n)/ uit van de mannelijke vorm. We schrijven de tussenletters -en. (studentenkamer)

Volgens de notulen van de emotionele ministerraad hadden minister voor Ontwikkelingssamenwerking Jan Pronk en minister-president Wim Kok het wat moeilijk met die nieuwe spelling, die door staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen Aad Nuis werd verdedigd met de woorden ‘Het is goed om te bedenken dat de logica van de oude regel alleen te doorzien is voor mensen die hem van jongs af aan kennen.’ Bedoelt hij dat alleen ouderen nog het verschil tussen enkelvoud en meervoud kennen? Is het zó erg met het onderwijs? Jan Pronk: ‘De taalgebruiker zal de onlogische en moeilijk te bevatten regels daarop uit zijn hoofd moeten leren, terwijl het oude systeem voor ieder kind was uit te leggen.’ Hij had een andere opvatting van Aad Nuis over wat logica is. Later zegt hij dat de regel niet meer terug te draaien is omdat de Taalunie het al heeft voorbereid en Vlaanderen die nieuwe spelling al heeft ingevoerd. Zucht. Waar kan ik dit soort argumenten toch van?

Een andere miskleun in de spelling van 1996 is een jaar later wél snel teruggedraaid: de zogenaamde paarde(n)bloemregel voor namen van planten waarvan het eerste deel een dierennaam was. Daarin werd de tussen-n verwijderd. De paardenbloem werd een paardebloem, maar een kattenstaart bleef zichzelf omdat een staart geen (deel van) een plant is. Maar ook hier heb ik moeite mee, want als ik een kattenstaart pak zit er meestal maar één kat aan vast. Ik merk hoe ik gefixeerd ben aan de regels van vóór 1996, waarbij je het enkel- of veelvoud van het linkerdeel van de samenstelling bepalend is voor die tussen-n. Elk decennium hoop ik opnieuw dat die regels over de tussen-n weer worden teruggedraaid. Dan kunnen de kinderen op school zich met belangrijker dingen bezighouden dan zo’n ingewikkeld algoritme uit hun hoofd te moeten leren en toepassen.

Misschien kan onze nieuwe minister van onderwijs, Robbert Dijkgraaf, eens schoon schip gaan maken? Hij lijkt me iemand die logischer kan denken dan menig politicus.

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>