Zo’n ding waar geluid uit komt

27 september 2022

De nieuwste roman Zo’n ding waar geluid uit komt van Cazimir Maximillian speelt in 2027. Er valt sneeuw in augustus en in november is het heerlijk lenteweer. Boven je hoofd houden rondvliegende drones alles in de gaten. In de bussen zijn reclames op je persoonlijke situaties toegespitst, zelfs als je last hebt van aambeien. Je mag niet naar foute muziek luisteren. De Grote Markt in Groningen en het Rembrandtplein in Amsterdam worden bij rellen door robots schoongeveegd. Rusland gooit een atoombom op Estland. Om de haverklap zijn er lockdowns vanwege het virus. De tweedeling in de samenleving is groter dan ooit, je hebt het gemaakt of je bent beland in de kaste van zwervers en oproepkraaiers. Probeer maar eens te leven in zo’n wereld, waar steeds meer mensen doordraaien en gek worden, iets waarvan vandaag de dag de voortekenen al zichtbaar zijn waardoor dit dystopische boek al eng realistisch aanvoelt.

De 37-jarige Koos, die in Den Oever bij zijn moeder op zolder woont, kan maar geen vaste baan krijgen, wat voor hem extra moeilijk is omdat hij een ‘beperking’ heeft. Het blijft vaag welke beperking dat is, maar dit is ook niet zo belangrijk want er is er altijd wel een afwijking te vinden waarmee je iemand kan stigmatiseren. En áls hij dan eens een baantje krijgt dat hij leuk vindt wordt Koos om vage redenen de mogelijkheid op groei en een vast contract ontzegd. Hij voelt zijn leven aan zich voorbij glippen, stopt zich vol met junkfood en weed, en mijmert vaak over zijn jonge jaren met bijbehorende verliefdheden. Maar nu hij dik en kalend is kan hij de kans op een leuke vriendin wel vergeten. Hij heeft wel een coach die hem helpt om een baan te vinden, maar die in feite niets anders doet dan hem klein te houden, tot een berustend schaapje wil deformeren en hem in baantjes ver onder zijn niveau manoeuvreert, zoals in kringloopwinkel Mik Mak en zorgboerderij De Vrolijke Lammetjes waar hij alles behalve zijn intelligentie en talenten kan inzetten. Intussen schettert overbuurman Piet Paard de ganse dag complottheorieën in het rond terwijl hij er stiekem praktijken op na houdt die het daglicht niet kunnen verdragen.

Koos krijgt een stip op zijn identiteitsbewijs, wat betekent dat hij behandeld moet worden als een hooguit 18-jarige. Hij valt onder het jeugdrecht en mag alleen onder begeleiding op een terrasje een biertje drinken. Met al zijn creativiteit en kennis van muziek, literatuur en filosofie moet hij als verschoppeling door het leven gaan. Regelmatig bezoekt hij zijn aftakelende vader in een verzorgingshuis om hem open en eerlijk de waarheid vertellen. Want ook door hem is hij behandeld als een jongen die nergens goed voor is. Kwaad en sarcastisch troost Koos zijn vader omdat die eindelijk zijn gelijk heeft gekregen nu blijkt dat hij nergens goed voor is. Hij vecht tegen de vernederingen die hij ondergaat omdat hij nu eenmaal zijn kop boven het maaiveld uitsteekt, wordt woest als hem gezegd wordt dat de dingen nu ‘eenmaal zijn zoals ze zijn’, of als hem verweten wordt in een slachtofferrol te kruipen. En laten we eerlijk zijn: de wereld is verhard door de Participatiewet en de Wmo, met hun verplichte vrijwilligerswerk voor mensen ‘met een afstand tot de arbeidsmarkt’ en de talrijke debacles in de jeugdzorg.

Dank zij enkele ‘gekke’ vrienden blijft het leven van Koos nog wat leefbaar. Bij schoolvriend Nan wordt naar verboden muziek geluisterd en flink gezopen en geblowd. Met hem en met de Zwitser Rolf, die een koekoeksklok in zijn caravan heeft, viert hij een korte vakantie waarbij het drietal door de noordelijke provincies reist. In Groningen heeft hij er achteraf spijt van dat hij een poster van Thierry Baudet niet heeft vol gekotst na een uitbundige avond en nacht in een studentenhuis. De reis eindigt in het chique huis van de welgestelde Rolf die in de Amsterdamse grachtengordel woont en zijn vermogen heeft te danken aan een uitvinding die goed verkoopt: NovaPrix, een holografische partner waarmee mensen die minder gelukkig in de liefde zijn aan hun trekken kunnen komen en die Koos steeds laat weten dat hij een hele lieve mooie leuke jongen is, maar met een algoritme dat regelmatig de plank misslaat, bijvoorbeeld door hem te vragen waarom hij niet gewoon dood gaat. Second Life lijkt mij een betere virtuele partner te bieden, maar dat heeft hij kennelijk niet ontdekt.

Hoe deze roman afloopt verklap ik niet. Bovendien zijn voor de beschrijving van de sfeer en de gevoelens die erdoor worden opgewekt belangrijker. Als ik bij de haven van Den Oever sta, ruik ik die ook. Lezend voel ik de regen en de mist, de desolate sfeer van Noord-Hollandse plaatsen waar het verhaal zich hoofdzakelijk afspeelt, de teleurstellingen en de verlangens, de woede, de machteloosheid, de vriendschap en de smachtende liefde. Koos steelt mijn hart en het is moeilijk om te stoppen met lezen. Daarom storen veel redactionele fouten me nauwelijks. Het corrigeren ervan vergt veel te veel tijd, en als je het boek uit hebt heeft Maximillian alweer een nieuwe roman geschreven. Want hij schrijft sneller dan je kan lezen. Het is ook een moedig boek omdat het veel wortels van onze verziekte samenleving blootlegt. In 2027 dan. Althans als de Russen al niet voor die tijd de westerse wereld hebben vernietigd.