Excuses,

20 december 2022

Van jongs af aan heb ik het maken van excuses altijd iets heel raars gevonden. Je moest iets voelen wat je helemaal niet voelde. Spijt betuigen. Berouw hebben. Je verontschuldigen. Dat laatste woord zegt al genoeg. Je gaat jezelf ontschuldigen, en dat mislukt dan ook nog. Je gaat nederig rechtop staan, met je handen voor je kruis. Alsof je doden aan het herdenken bent. Of voor de dominee of pastoor iets opbiecht waarvan je totaal niet weet welke zonde je nou weer bedreven hebt. Het zijn woorden die je uitspreekt, en als het meevalt worden je excuses geaccepteerd zodat je na zo’n aflaat weer verder kunt gaan met je ondeugendheden. In de schamele gevallen dat excuses echt doorvoeld en doorleefd zijn, worden daar ook de consequenties uit getrokken, maar meestal blijft het bij vormelijke gebaren.

Ik ben niet zo’n excusionist. Want in de praktijk getuigen excuses vaak van een overdosis hypocrisie. Zeker in politieke kringen. Daarom snap ik niet dat er excuses van onze minister-president worden gevraagd, want bij Rutte weet je nooit zeker of hij het meent. Als dat wel zo is, dan zal dat nog moeten blijken met daden die hij bij zijn woorden voegt, maar dat wordt nog even tot achter de komma verschoven. Als hij het echt meent gaat hij zich uit de naad werken om de helft van de Amsterdamse grachtengordel terug te geven omdat die op slavernij is gebouwd. Dan kunnen mensen uit Suriname, Aruba, Bonaire, Curaçao, Saba en de Sinten Eustatius en Maarten daar hun intrek nemen, zodat daar eindelijk weer eens normale mensen wonen en het toch nog gezellig wordt. Het blijft afwachten tot wat er achter de komma gaat verschijnen.

Door al dat gesteggel over het wie, wat en wanneer van de excuses aan de nazaten van slaafgemaakten was de sfeer wel een beetje verpest. Excuses ook van de koning? Die houdt zich nog even gedeisd. In hoeverre spreekt de minister-president namens het volk? Want ik hoor ook dat velen het onzinnig vinden om zo ver in de geschiedenis terug te gaan. Dan kunnen wij ook wel excuses aan Noorwegen vragen omdat ze ons ooit met Vikingen hebben bestookt. En wat gaan we verder achter de komma doen? Gaan we de vlaggen van Suriname en het Caraïbisch gebied uithangen? Komen er herstelbetalingen? Gaan we die landen en bijzondere gemeenten helpen met hun economie? En als ze die excuses liever op 1 juli volgend jaar hadden gehad, de dag waarop de slavernij 150 jaar geleden écht was afgeschaft, waarom doen wij daar dan zo moeilijk over?

Ik vind het idee van excuses niet zo onzinnig, want trauma’s zijn niet na een of twee generaties uit het bloed verdwenen. Daar hebben wij slavenhandelaren minder last van. Slavernij afschaffen, klusje geklaard en verder maar weer. Maar hebben wij diep in onze ziel de slavernij afgeschaft? Welnee. Vraag het de werknemers van Elon Musk en Amazon maar, de pakketbezorgers, huisartsen en zorgverleners, treinconducteurs en noem maar op. Dat is ook een vorm van slavernij die alle creativiteit doodslaat in doodgemanagede bedrijven waar eigenlijk niemand meer wil werken. Oké, er wordt niet meer gemarteld, en het leed van deze werknemers of zzp’ers is niet te vergelijken met dat van de slaafgemaakten. Maar iets van slavenhandel zit wel in ons bloed, dat past ook mooi bij het neoliberale gedachtengoed.

Tot nog toe zijn de meesten blij. En nu maar wachten wat er achter de komma gaat gebeuren. Soms is het realistisch om cynisch te zijn, maar ik hoop toch dat er nu ook eens iets daadwerkelijks gaat gebeuren. En ook hoop verandert de realiteit.