Evolutie

10 februari 2023

Tussen 1831 en 1836 werd door Charles Darwin tijdens zijn wereldreis met de Beagle de basis gelegd van zijn The Origin of Species. In 2009, 150 jaar na het verschijnen van dit boek, werd op initiatief van de vpro, Canvas en Teleac deze reis opnieuw begonnen, nu op de clipper Stad Amsterdam. De wereldreis van acht maanden brengt ons vanuit Plymouth naar de Azoren, Tenerife, Kaap Verdië, Brazilië, Uruguay, Argentinië, Chili, Peru, Nieuw-Zeeland, Australië, Mauritius naar Kaapstad, en dan via de Atlantische Oceaan weer terug. Aan boord zijn journalist en presentator Lex Runderkamp, bioloog Dirk Draulans – een man om verliefd op te worden, maar dit terzijde – achterkleindochter van Darwin Sarah Darwin, kunstenaar Anthony Smith – een mooie jongen, ook dit terzijde – en last but not least schrijver Redmond O’Hamlon die veel uit Darwins werk voorleest. Dit alles hebben we de afgelopen weken op NPO Start gevolgd in de serie Beagle, in het kielzog van Darwin uit 2014, in 35 afleveringen.

Maar al te vaak wordt Darwins ‘survival of the fittest’ begrepen alsof uiteindelijk de sterksten zullen overleven, maar dit heeft niets te maken met hoe fit we zijn. Zelfs DeepL vertaalt het begrip foutief als ‘overleven van de sterkste’. Maar ‘to fit’ betekent ‘passen’. Denk aan de lamp die je in een fitting stopt. Bij Darwin gaat het niet om het overleven van macho’s, maar om dat van wezens die zich weten aan te passen aan hun omstandigheden. Een donkere huid bevat meer melanine zodat die beter tegen de ultraviolette straling van de zon beschermt, maar toen de oorspronkelijk in Afrika geboren mens naar het noorden trok werd die overbodig en ging de huid zelf meer vitamine D aanmaken, iets waarvan Vriend en ik elke dag een extra pilletje innemen. Het planten- en dierenrijk zit vol met allerlei aanpassingen. Bijvoorbeeld door zich tegen mogelijke vijanden te beschermen door camouflage of door oneetbaar uit te lijken. Maar ook door er voor de vrouwtjes aantrekkelijk uit te zien.

Wat door de hele serie speelt is de verwoesting van het ecosysteem, bijvoorbeeld door overbevissing die via een hele voedselketen uiteindelijk leidt tot een vermindering van algen – prachtige diertjes trouwens als je ze beter bekijkt – die wereldwijd meer kooldioxide opnemen dan de regenwouden. De bemanning ziet veel plekken niet meer zoals Darwin ze zag, en de kans dat onze aarde het nog redt wordt kleiner en kleiner. Ik zeg dat verkeerd: de aarde redt zich wel, want die heeft wel meer gigantische rampen overleefd. Het is de vraag of de mens zélf straks nog bestaat. Die heeft door regelgeving en machtsverhoudingen het leven zo ingewikkeld gemaakt dat noodzakelijke maatregelen op korte termijn vrijwel onmogelijk zijn. Het Westen met zijn kapitalisme met zijn geloof in onbelemmerde groei is de belangrijkste boosdoener, en van hen nog maar een relatief kleine groep van de allerrijksten die met hun macht en middelen met een handomdraai het tij zouden kunnen keren. Als andere volken het Westen decadent vinden kan ik ze geen ongelijk geven.

De serie laat een dubbel gevoel achter. Enerzijds hoe prachtig de natuur en het natuurlijke leven zich ontwikkelt, en anderzijds hoe we dit alles vernietigen zodat er steeds minder soorten achterblijven en alles in de war wordt gegooid. En dan te bedenken dat de reis van de Stad Amsterdam al zowat tien jaar geleden plaatsvond! Je zou er zomaar depressief van worden. Hoewel? Ik wist niet beter dan dat ook Snoopy een Beagle is, en als je het van de zonzijde wilt bekijken kun je zien dat er wel wat dieren en wellicht ook mensen zullen overblijven die zich zullen aanpassen aan de gevolgen van de klimaatverandering. ‘Ik ben teveel ik om te sterven,’ concludeert Snoopy als hij wegens een ijspegel zijn hok niet meer uit durft. Ik weet geen bondiger samenvatting van de kern waarom wij in het Westen zo gek zijn geworden. Want alles is doodsangst en waar je bang bent dat krijg je.

Maar de evolutie, hoe grillig ook met zijn ups en downs, gaat gewoon verder. Niets aan de hand om je zorgen over te maken.