Alkibiades

24 augustus 2023

Het boek heeft maanden naast mijn bed gelegen, maar nu ben ik er eindelijk aan begonnen. Ik heb hem vijftien jaar geleden op een congres horen zeggen dat hij geen dag zonder Second Life kon. Daar had hij ook een boekje over geschreven, dus hij moet een goed mens zijn. En nu heeft hij een heel dik boek geschreven waarmee ik nog wel even zoet ben. Ik bedoel Ilja Leonard Pfeijffer en zijn dit jaar verschenen magnum opus Alkibiades over de staatsman die ik eerder in Plato’s Symposium was tegengekomen. De biseksuele Alkibiades was de mooiste man van Griekenland, een leerling van Perikles en een vriend van Socrates. Met deze roman van Pfeijffer ga je tweeënhalfduizend jaar terug in de geschiedenis, naar de Spartaanse Oorlog die de ondergang van Athene werd en daarmee ook van de democratie, die daar trouwens maar een jaar of vijftig heeft bestaan. En juist omdat het een roman is, in een schrijfstijl die bij de klassieken past, gaat het Griekenland van die tijd helemaal voor je leven.

Je ziet hoe Alkibiades de lelijke Socrates tevergeefs tracht te versieren en hoe deze filosoof, toen hij samen met hem in het leger was, in schamele kleding door de kou liep, en door niets en niemand van zijn stuk was te brengen. Of een dag lang zwijgend kon blijven staan. In discussies haalde hij Alkibiades systematisch onderuit, wat zijn gewoonte was als je pretendeerde iets te weten, want het enige dat je weet is dat je niets weet. Was Socrates verlicht, vraag ik mij dan af, ook om zijn nieuwsgierigheid naar zijn eigen sterven? Je belandt ook in een wereld waarin liefde van mannen voor jongens heel normaal was. Hoezeer we tegenwoordig ook hechten aan de klassieke wereld als bakermat van onze beschaving, dit is iets wat we niet graag meenemen, evenmin als de Romeinse gladiatorenspelen. Maar ik vraag me af of we dit alles ook zo zouden veroordelen als we écht in deze culturen doken.

Pfeijffers roman laat zien hoe kwetsbaar en weinig vanzelfsprekend democratie is, en dat we die goed moeten onderhouden. Als je ziet wat er rond Athene gebeurde, lijkt dat heel sterk op wat we tegenwoordig om ons heen zien. Democratie is niet een eindstadium waarmee alles ‘af’ is, want ook die kan ten onder gaan. Zo vertelde Polybius over drie staatsvormen: heerschappij van één ofwel monarchie, van een groep ofwel aristocratie of van iedereen ofwel democratie. Maar als macht belangrijker wordt dan het algemeen belang vervalt een monarchie tot dictatuur, een aristocratie tot oligarchie, en een democratie tot ochlocratie ofwel de dictatuur van de massa, populisme, wat Pfeijffer in een interview in De Correspondent ook ‘de tirannie van de publieke opinie’ noemt. Dan gaat het terug naar af, de roep om de sterke man. Hiermee is deze roman een afspiegeling van de huidige tijd. Alkibiades wil de macht grijpen om de democratie te redden, pogingen die toch een beetje met elkaar in tegenspraak zijn.

Het boek is degelijk dik en weegt dan ook 1,3 kilo. In de binnenkant van het harde kaft zijn kaarten te vinden waarop je ziet waar alles zich afspeelt. Nu weet ik weer waar Sparta ligt. Na de 775 pagina’s volgen nog 137 pagina’s met een namenlijst, een tijdlijn, gegevens over geld, maten en maanden, verantwoording, bronnen en bibliografie. Wat een gigantische klus moet het geweest zijn om dat boek te schrijven! Maar Pfeijffer zegt het in slechts veertien maanden geschreven te hebben. Ik ben nog maar op pagina 81, dus hoef ik me voorlopig niet te vervelen want ik hou ervan in andere werelden te zijn.

Gepost in Literatuur