Een beetje verlicht

27 februari 2024

Alles is één. Daarvan ben ik al sinds de middelbare school overtuigd. Want de miljarden verschillende dingen om ons heen bestaan uit een beperkt aantal moleculen, die uit een nog beperkter aantal atomen bestaan, die uit een nog beperkter aantal elementaire deeltjes bestaan. Zet die trend nog even door en er blijft nog maar één deeltje over als grondstof waaruit alles is samengesteld, één kwaliteit als bouwstof van het hele universum met alles erin. Alle verschillen zijn dan niet wezenlijk, en gaan alleen over hoeveelheden en combinaties van die basisdeeltjes, en hoe die in de ruimte zijn samengesteld, ofwel over getallen, kwantiteit. Er blijft dan maar één kwaliteit over, die van dat basisdeeltje. Zo simpel is het. Uiteindelijk is alles één, en nondualistischer kan het niet. En dat betekent dat alle tweeheden, alle dualismen niet wezenlijk zijn, gezichtsbedrog, illusie. Dan is zelfs waarheid niet van leugen te onderscheiden. Waarheid die gesproken kan worden is niet de echte waarheid.

Er is geen essentieel verschil tussen de druppel en de oceaan. Dat er ook geen verschil is tussen goed en kwaad, tussen liefde en haat is echter moeilijk te bevatten. Maar je kan het kwaad ook zien als een gebrek aan goed, en haat als een gebrek aan liefde zodat er alleen een kwantitatief verschil tussen beide polen is. “To me awareness is the only virtue,” zegt Osho. “And unawareness the only sin.” Het enige zinnige wat je kunt doen is streven naar meer bewustzijn, al het andere is een beetje rommelen in de marge. Vandaar dat Osho zo hamert op meditatie, meditatie en nog eens meditatie, met als doel verlicht te raken, waarbij je alle dualiteit overstijgt. “I am he as you are he as you are me and we are all together,” zingen The Beatles in I am the walrus. Ja, wij zijn ook walrussen. En daarmee bedoelen ze niet Russen die tussen wal en schip vallen.

Maar ook het streven naar verlichting getuigt van dualiteit. Alsof je opeens totaal verandert als je verlicht raakt. Zo’n kwantumsprong is ook in getallen van tijd en ruimte uit te drukken, dus zegt eerder iets over kwantiteit dan over kwaliteit. Ik noem dit de verlichtingsparadox: je bereikt alleen hetgeen je al was. Zoals ze in zen zeggen: vóór de verlichting is het hout hakken en water halen en ná de verlichting is het hout hakken en water halen. Je begint in een droom en wordt wakker in de realiteit, maar ook die bevinden zich op een schaal van bewustzijn. Is er dan toch een soort kantelpunt in die groei van bewustzijn, alsof dat in een andere aggregatietoestand overgaat? Maar dat komt door warmte, bevindt zich dus op een omhoog glijdende schaal en is daarom een kwantitatief gebeuren. Net als het doel of de zin van iets, wat ook dualisme veronderstelt, zodat de rest van het liedje van The Beatles gewoon doelloze onzin is.

Volgens spirituele tradities kunnen mensen niet een beetje verlicht zijn. Je bent het of je bent het niet. De verhalen vertellen over keerpunten in de levens van mensen die verlicht raken. Zoals bij Boeddha en zen. En Osho die dat op 21 maart 1953 overkwam, die na een lange tijd van depressie het gevecht voor verlichting opgaf, zodat die door ontspanning en overgave toch werd bereikt. En vaak hebben ze achteraf het gevoel dat er eigenlijk niets veranderd is, dat ze eigenlijk altijd al verlicht waren zonder het te weten, dat ze alleen maar opeens heel bewust zijn geworden. Er was een deur waar ze doorheen waren gegaan, maar achter zich kijkend was er helemaal geen deur meer te bekennen. In Poona zei kamergenoot Piet, die later een van mijn beste vrienden zou worden, dat ik half verlicht was. Dat namen we beiden niet serieus, maar we hielden van grappen zoals Osho daar zelf ook van houdt. Het was waar en tegelijk niet waar.

Levend in de duale wereld kan ik zeggen dat ik niet verlicht ben. Maar mocht dat op gegeven moment toch gebeuren, dan weet ik dat ik inderdaad een beetje verlicht was.