Tijd voor filosofie!

Date 1 juni 2009

De meeste mensen denken dat ze kunnen denken. Theosofen zeiden niet voor niets dat ons mentale lichaam nog in ontwikkeling is! Want laten we eerlijk zijn: maar al te vaak gaat ons ras heel slordig om met haar denkvermogen. We graaien een paar leuke sound bites uit de wirwar van hersenspinsels in onze hersenpan en pretenderen vervolgens dat het ‘waar’, ‘redelijk’, ‘vanzelfsprekend’ of ‘logisch’ is wat we denken en zeggen. Au! Vaak is dat niet zo. En misschien geldt dat ook voor dit verhaal. Het is dan ook heel verfrissend te noemen dat filosofie de laatste jaren steeds meer aandacht vraagt en krijgt. Opdat we zuiver leren denken. Zelfs dagdromen schijnt daarbij te helpen en ook mediteren schijnt goed voor het functioneren van onze hersenen te zijn.

Er zijn dan ook bladen gekomen als Filosofie Magazine en Vriend maakte mij opmerkzaam op de bestseller van Rob Wijnberg: Nietzsche en Kant lezen de krant, waarvan ik onlangs hoge stapels zag liggen bij Selexyz Scheltema in Amsterdam, een boekwinkel waar ik graag ronddwaal. Niet alleen de 27-jarige filosoof ziet er leuk uit, maar ook zijn boek, dat een hele frisse wind doet waaien over het vaak als dor en wereldvreemd afgeschilderde filosofische landschap. En dat blijkt filosofie een heel praktische wetenschap te zijn, die toe te passen is in vrijwel alle levensgebieden. ¨De filosofie geeft niet alleen inzicht in de vragen die het nieuws oproept, maar is ook in staat de samenhang tussen ogenschijnlijk losstaande gebeurtenissen in de actualiteit te tonen,¨ schrijft Wijnberg op pagina 27, en hij verdeelt al zijn essays over de thema´s Vrijheid, Waarheid en Macht, God en Geloof, Seks en Liefde, Identiteit, Gelijkheid en De Staat. En dat is echt smullen geblazen, want hij voert niet alleen regelmatig mensen als Reve, Wilders, Hirsch Ballin, Verdonk, Chomsky, Bush en Obama ten tonele, maar geeft ook scherpe analyses over zaken als de vrijheid van meningsuiting, geloof, liberalisme, wetenschap, seksualiteit, mensenrechten, solidariteit, de Amerikaanse grondwet en drugs.

Door dit alles heen loopt de rode draad van het door Kierkegaard en Nietzsche uitgevonden postmodernisme, ofwel het relativisme waarbij men het heeft opgegeven om naar de waarheid te zoeken en alles tot ´slechts een mening’ wordt gereduceerd, met het huidige nihilisme, desinteresse en cynisme als gevolg. Er was ooit een periode van christelijk premodernisme, dat rond de Franse revolutie werd vervangen door het modernisme met zijn Verlichting, gekenmerkt door idealisme en geloof in de mens en in een maakbare samenleving. In de eerste helft van de twintigste eeuw leken echter al die idealen tot rampen te hebben geleid, waarvan de Tweede Wereldoorlog getuigt, en moest het modernisme het veld ruimen voor het postmodernisme. En het is juist dit postmodernisme dat ons tegenwoordig opbreekt, want het is verworden tot polderen, oppervlakkigheid en cultuurrelativisme. En het is ook de reden dat wij geen antwoord op de islam hebben, want ´Moslims hebben een geloof´ (p. 23). We zoeken geen waarheid meer, want die bestaat niet, en zien daarom niet hoe politici zichzelf tegenspreken, zoals Rita Verdonk die enerzijds ´regels is regels´ propageert, maar anderzijds diezelfde regels graag opschort als het om bijvoorbeeld fijnstofnormen gaat die bouwprojecten belemmeren.

Heel herkenbaar schetst Wijnberg de deontologische ethiek, waarbij een handeling ‘niet moreel gerechtvaardigd wordt door het doel (…) of door het gevolg (…) of door het nut dat ze heeft (…) maar door de aard van de handeling zelf (p. 258-259). Moraal is volgens Kant niet afhankelijk van externe factoren (doel, gevolg of nut), maar universeel geldig. Ik begrijp hieruit dat hier geen plaats is voor ´een leugentje om bestwil´. Je zou de tegenstelling tussen deontologie enerzijds en teleologie, consequentialisme en utilitaristen anderzijds ook kunnen kenschetsen door de vraag te stellen of iets goeds tot iets kwaads kan leiden en omgekeerd. Bij de Rozenkruisers leerde ik dat in de wereld van de tweeheid, de dialectiek, alles tegelijk zijn tegendeel oproept omdat het geheel uiteindelijk in evenwicht blijft: als je hier iets goeds doet, gebeurt daar juist iets slechts. Daar is dus best plaats voor een leugentje om bestwil. Aan de andere kant kun je je afvragen hoe het überhaupt mogelijk is dat iets slechts tot iets goeds kan leiden en omgekeerd, evenmin als het mogelijk is iemand met kilte te verwarmen of te verrijken door hem te bestelen.

Kijk, dit vind ik nou wezenlijke vragen die we ons wel wat vaker zouden mogen stellen. Omdat ze te maken hebben met alles wat we doen. Filosofie is zuiver denken en schept daardoor helderheid waardoor we sneller gedachtekronkels ontwarren en leugens doorzien. Filosofie kan ons aantonen waar politici draaien, zodat we hen daarop kunnen aanspreken. Kortom: het is de hoogste tijd voor filosofie! Sudoku’s oplossen is leuk, maar we zouden onze hersenen beter voor het beschouwen van wezenlijke vraagstukken kunnen gebruiken. Waarvoor het bovendien ook goed schijnt te zijn om wat meer te mediteren en te dagdromen.

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

1 reactie op “Tijd voor filosofie!”

  1. Gyan Lino Merkus Post. zei:

    Hallo Satyamo.

    Wat een prachtige analyse.
    Leve de filosofie.
    Als individu zo veel als mogelijk doen,
    zodat de inktvlek steeds groter wordt.
    Maar om even uit te rusten doe ik een sudoku.

    Met een lieve groet Gyan Lino.

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>