Het bewuste kwaad

Date 21 april 2013

Bestaat het bewuste kwaad? Kan iemand bij vol bewustzijn slechte dingen doen? Kijkend naar het huidige regeringsbeleid ben ik geneigd die vraag met een volmondig ‘Ja!’ te antwoorden. Want met hun volhardend, inconsequent en chaotisch kapotbezuinigen lijken Rutte en consorten er willens en wetens op uit de samenleving naar de knoppen te helpen. Alsof Nederland een experimenteel proefveld is geworden van een maatschappelijk experiment met als doel het ultrakapitalistische neoliberalisme te doen zegevieren. Die heilsstaat kan alleen bereikt worden met de radicale afbraak van oude normen en waarden, de vernietiging van het socialisme, om op de puinhopen van crisis en armoede verse grondvesten van kapitalisme en vrije markt als betonnen heipalen de grond in de rammen. Wat neoliberalen willen is goed te vergelijken met een uiterlijke jihad waarin de hele wereld bekeerd moet worden tot de dollar als het enige en ware geloof en zelfzuchtigheid als de alleenzaligmakende moraal. Zoals links kan doorslaan naar fanatiek communisme, kan rechts verworden tot radicaal neoliberalisme, en beide ontmoeten elkaar aan de andere kant van de cirkel waar uiteindelijk slechts enkele potentaten alle macht in handen hebben. Wellicht is niet zozeer het verschil tussen Noord-Korea en de Verenigde Staten de bron van hun conflict, maar juist hun overeenkomst.

Egocentrisme versus altruïsme, vechten tegenover verbinden, concurreren als tegenhanger van samenwerken vormen de basis van de conflicten waarin de wereld  afgelopen decennia is vastgelopen. In nog minder woorden: ik tegenover de ander. Dat is ons ook met veel paplepels ingegoten, alsof het een onvermijdbare polariteit is die dwingt tot een keuze. Waarin ik óf voor mezelf moet kiezen óf voor de ander. Eigenbelang tegenover dat van anderen, wat zich politiek heeft vertaald naar liberaal tegenover sociaal,  rechts tegenover links. Sinds mensenheugenis staan die twee, ook in allerlei varianten, tegenover elkaar. Met als gevolg schizofrene vraagstellingen welke van de twee het beste is, welke de basis moet zijn van ethisch en politiek handelen. Met aan de rechterkant het ‘verbeter de wereld, begin bij jezelf’ en aan de linkerkant een sociaal engagement en altruïsme dat helaas snel voorbijgaat aan eigen behoeften en noden,  en waarin men weigert gelukkig te zijn zolang dit niet met de hele mensheid wordt gedeeld.

Het onderscheid tussen het zelf en de ander is echter de meest misleidende droom waarin we geloven, en die uiteindelijk alleen maar tot rampspoed kan leiden. Want de ander is niet iemand die wezenlijk anders is dan ik zelf, maar een uitbreiding van mij. Als ik de grenzen van mezelf wat ruimer om me heen kan leggen, word ik die anderen en de wereld om me heen. Begrijp ik de ander en zijn motivaties. Daarom is de crisis in feite een spirituele crisis, omdat de toestanden in de wereld niet  meer houdbaar zijn zolang we in de illusie blijven geloven dat er ikjes met eigenbelangetjes bestaan. Voorbij en buiten onszelf treden, onszelf kunnen relativeren betekent inwijding in een beleving waar het geluk en de pijn van de ander ons eigen geluk en pijn worden. Empathie betekent dat we niet alleen onszelf zijn maar ook de ander. Dat is meer dan woorden, en een doorleving. Dan is ons bewustzijn meer dan een wolkje dat rond ons eigen hoofd zweeft en vindt letterlijke bewustzijnsverruiming plaats. En met dit bewustzijn is het onmogelijk om kwaad te doen.

Individualisme is verworden tot dualisme, tot gespletenheid waarin we onszelf kunstmatig hebben losgescheurd uit de eenheid van het bestaan, en waarin we te laf zijn om onszelf los te laten en te weten en te voelen wat er in anderen leeft. Het is niet verwonderlijk als blijkt dat mensen die zich met spiritualiteit bezighouden – wat eerder een helend dan een vechtend karakter heeft – zich links van het politieke spectrum bevinden, zoals Hans Gerding onlangs in de  laatste Prana met als thema spirituele crisis stelde. Net als kunstenaars en wetenschappers die hun inspiratie aan hun openheid, aan iets voorbij henzelf, hebben te danken. De grote weerstand tegen links getuigt dan ook van een grote weerzin tegen spiritualiteit, terwijl dat eigenlijk het enige antwoord is op de crisis. Bewustzijn is het enige medicijn dat deze wereld nog kan redden, al het andere zijn doekjes voor het bloeden waarmee we wellicht nog een paar extra jaren kunnen winnen, maar die de apocalyps nog alleen maar radicaler maakt. Maar niet teveel getreurd: er zijn wel vaker beschavingen ten onder gegaan, en de kosmos is zo oneindig groot…

  • Facebook
  • Twitter
  • NuJIJ
  • Print
  • PDF
  • Add to favorites

7 reacties op “Het bewuste kwaad”

  1. Geert-Jan Balvert zei:

    Om op één punt van je stuk in te gaan: ja, bewust kwaad bestaat.
    Volgens een dominante stroming in het oosterse denken is dat niet zo. Die stroming stelt dat de beweging van kwaad naar goed dezelfde is als die van onbewust naar bewust. Bewustzijn wordt gelijkgesteld aan goedheid en omgekeerd is alle slechtheid niets anders dan onbewustheid. Een grote misvatting! Met ons goddelijke bewustzijn en onze vrije wil hebben we het hele scala aan gedragingen tot onze beschikking. Van goed tot kwaad. Zonder hier diep op de kwestie in te gaan, kan worden gesteld dat goed en kwaad beide in min of meer objectieve zin bestaan.
    Het is onze uitdaging om zowel bewust als goed te worden. Maar onze taak op aarde ligt doorgaans meer op het gebied van ‘goed’ worden, dan op het gebied van ‘bewust’ worden, omdat het bewustzijn als zodanig eigenlijk al een gegeven is. Maar om toch een beeld te geven: de verticale lijn loopt van onbewust (beneden) naar bewust (boven). Die lijn wordt doorsneden door de horizontale lijn van kwaad (links) naar goed (rechts). Het kwadrant rechtsboven is de goede plek. Het kwadrant linksboven; daar geschiedt het bewuste kwaad.
    Is er dan helemaal geen verband tussen bewustzijn en goedheid? Jawel, uiteindelijk vallen die zelfs samen, maar dat gebeurt op een niveau dat (ver) buiten het bereik ligt van geïncarneerde zielen. Of die zich nu verlicht noemen of niet. Het is gezond en juist om ervan uit te gaan dat een bijzonder bewust mens tot veel goeds, maar ook tot veel kwaad in staat is.

  2. Diana zei:

    T.a.v. de reactie van G.J. Balvert:
    Het Goede is. In onze gewoonlijk dualistische beleving en opvatting van de wereld staat alles, dus ook goed en kwaad, daarmee in een bepaalde verhouding, ook al beseft men dit vrijwel nooit. De schepping is relatief en heeft daardoor geen onafhankelijk bestaan.
    Zo denkt men er tenminste in de Advaita-filosofie over, de Eenheidsleer van Shankara.
    Als men denkt dat kwaad bewust kan worden aangericht, dan kan dat nooit vanuit een volledig functionerend bewustzijn zijn gebeurd, omdat het getuigt van een gebrek aan volledig overzicht en inzicht.

    Aan Satyamo:
    Er is toch niets mis met het “Verbeter de wereld, begin bij jezelf”, Satyamo? Men kan de wereld het beste dienen door allereerst aan zichzelf te werken, dunkt me.
    Als dat nu voor de rechterkant van het politieke toneel zou gelden, dan wordt het hoog tijd, dat links zich daar ook eens mee bezig gaat houden.
    En helaas wordt m.n. door links steeds de denkfout gemaakt, dat gelijkwaardigheid ook gelijk betekent.
    Mijn grote weerzin tegen links is m.n. hierop gebaseerd en op hetgeen jij in de tweede alinea beschreef. Maar je kunt van mij bepaald niet zeggen, dat ik een grote weerstand tegen spiritualiteit heb! ; )

  3. Geert zei:

    Ja, ik maak me ook zorgen over de effecten van alle voorgenomen ingrepen, die overigens het resultaat zijn van zowel links als rechts in 1 en dezelfde regering! Dus ja, dualistisch is het zeker. Maar je zou ook kunnen zeggen dat juist pluspolen en minpolen zorgen voor een zekere stabiliteit en balans.
    En natuurlijk zijn tegenstellingen als egocentrisme – altruïsme, vechten – verbinden, concurreren – samenwerken, bodem voor allerlei misverstanden en nodeloos politiek gedoe. En natuurlijk zijn meer spirituele uitgangspunten in de politiek meer dan welkom. Maar……….

    Ik kan vanuit mijn eigen ervaring als voormalig bestuurslid van zo’n politieke partij op spirituele grondslag zeggen dat het hanteren van die ‘spirituele’ uitgangspunten NIET zal leiden tot ‘betere’ politieke standpunten. Want wat de ene spiritueel een goede politieke keuze vindt zal de andere spiritueel op basis van diezelfde uitgangspunten ‘slecht’ vinden. Net zoals er vroeger op basis van 1 en dezelfde set uitgangspunten uit de bijbel in het verleden minimaal 5 verschillende politieke partijen waren van uiterst rechts tot behoorlijk links.

    En…… vergeet niet dat politiek allemaal mensenwerk is. En elk mens heeft zo z’n hebbelijkheden en onhebbelijkheden. Ja, ook ego-trekjes. Zelfs bij spirituelen (ik spreek uit ervaring)! Want ook dat zijn net gewone mensen (gelukkig maar).
    Dus ja, wat meer spirituele uitgangspunten zijn van harte welkom in de politiek (vooral ter stimulering van het politieke debat/afwegingen), maar zijn geen wondermiddel voor de ‘juiste’ politiek. Simpelweg omdat politiek een middel is om doelen te bereiken en je een doel via verschillende paden kan bereiken. Je zou natuurlijk overigens in ieder geval de stellen doelen wel kunnen te laten inspireren door spirituele principes.

    Die spiritualitiet zal in mijn beleving vooral van (losse) individuen moeten komen BINNEN het huidige politieke systeem. Er is tot nu toe geen draagvlak voor een politieke partij op spirituele grondslag. En misschien is dat ook maar beter zo. Zie ook mijn weblog geertvanderleest.com en dan het hoofdstuk ‘spirituele politiek’.

    (nauw betrokken bij

  4. Satyamo zei:

    Geert-Jan, hoe weet je dat de ‘dominante stroming in het oosterse denken’ een misvatting is? Ja, als je het over ‘denken’ hebt kan je niet anders dan tot dualiteit komen, maar wat blijft er van die dualiteit over als je gewoon even niet denkt en alleen bewust bent en alleen nog maar waarneemt, waarneming bent? Dan blijft er weinig over van filosofieën, principes, oordelen, problemen, angsten, verlangens, politiek en wat niet al. Met elke seconde dat je dit mag beleven kun je niet alleen blij zijn, maar het ook koesteren in je hart. Even stilte, even genieten van ’that which is’. Teruggekeerd naar de dagelijkse dualiteit weet je je dan meer verbonden met anderen omdat je weet dat die uiteindelijk een illusie, een droom is en dat je kern niet wezenlijk verschilt van die van je grootste vijanden. Als je serieus gelooft in goed in kwaad leidt dat tot polarisatie waarbij de meeste mensen zich in het kamp van de ‘goeden’ scharen ;-). Zo zijn wij allen tevreden met onszelf en ontevreden met de anderen, en dat schiet niet echt op. Zie ook wat Diana hierboven schrijft. Je kwadranten herken ik niet, en ik zal toch moeten uitgaan van mijn eigen ervaringen. Ik weet dat velen het niet met mij eens zijn en menen dat juist ik in een droomwereld leef. Het zij zo.

    Diana, kennelijk kwalificeer je jezelf als rechts omdat je daarin het ‘verbeter de wereld, begin bij jezelf’ het meeste herkent. Mijn ervaring is echter dat het bij rechts meestal blijft bij het ‘begin bij jezelf’. Het is geen toeval dat de laatste tijd juist de VVD veel betrokken blijkt bij politieke en bestuurlijke schandalen. Zoals Bulle Bas zou zeggen: ‘Altijd dezelfde!’ Milieu, armoede, gezondheid… het zal rechtse mensen allemaal worst wezen juist omdat ze hoofdzakelijk alleen aan zichzelf denken. Wat we nu om ons heen zien, inclusief de crisis, is waartoe het liberalisme verworden is: een wereld waarin eigenbelang vooropstaat en dit legaliseert met ‘eigen verantwoordelijkheid’ om anderen te laten stikken. (Dat laatste ook heel letterlijk in de toekomst.) Als er één stroming is die de vrijheid van anderen beknot, dan is het wel rechts. Ik ben deep down ook liberaal (wie is er niet voor vrijheid?), en juist daarom keer ik me fel tegen de partij van stoere slimme macho’s die mensenrechten aan hun laars lappen. Niet dat links altijd heilig is, daar zitten ook veel schreeuwers onder die meer met de wereld bezig zijn dan met zichzelf en waarbij ik me vaak afvroeg hoe dat mogelijk is: hoe kan jij de wereld verbeteren terwijl je met zo’n ongeschoren en zure kop rondloopt? Maar volgens mij is daar wel meer intelligensia en artisticiteit te vinden dan bij rechts.

    Geert, het is nog maar afwachten in hoeverre er een balans zal ontstaan uit de huidige combinatie van links en rechts in de regering. Het ziet er nu nog niet naar uit. Dat er weinig draagvlak is voor spirituele partijen is niet zo verwonderlijk (zelf heb ik ook niet op een spirituele partij gestemd) omdat er teveel vaagheid is over wat nu eigenlijk ‘spiritueel’ is. Misschien moet je dat begrip loslaten omdat het een ratjetoe is geworden van van alles dat alternatief is, en vaak ook zoetsappig met een knusse verheerlijking van alles wat ‘natuurlijk’ is (maar wat is ‘natuurlijk’?) en verwijst naar een oudheid waarin de wereld veel beter geweest zou zijn. Maar zij vecht wel tegen de ongeremde groei die een rechts stokpaardje is. Een spirituele politiek zal dan ook altijd eerder links dan rechts zijn. Hoe kan ik op http://www.issuu.com jouw artikelen zien? Ik zie alleen een lange rij met omslagen van tijdschriften daar. Ik ben benieuwd.

  5. Diana zei:

    Satyamo, in de tweede alinea van je blog schrijf je:
    “Met aan de rechterkant het ‘verbeter de wereld, begin bij jezelf'”. Deze slogan is een populair geworden spirituele aanmoediging uit de jaren 50 vanuit de katholieke kerk! Jij bent dus degene die de kwalificatie ‘rechts’ hieraan geeft. En de bedoeling is natúúrlijk, dat een mens ook iets doet met die slogan.
    ALS het al voor de rechterkant van het politieke toneel zou gelden, DAN helemaal voor de linkerkant, want elke verbetering van de mensheid (en ik zie dat juist niet alléén maar materieel), begint echt op de allereerste plaats bij jezelf! Zowel geestelijk/spiritueel als fysiek/materieel. Je kunt niets (uit)delen als je niets hebt.
    Het (neo-)liberalisme vind ik afgrijselijk.
    Ik ben van geen elke partij lid, maar ik zeg wel eens: mijn politieke voorkeur ligt daar waar het spreekwoordelijke uiterst rechts en uiterst links elkaar raken.

  6. Satyamo zei:

    Hi Diana, laat ik het anders zeggen. Stel je een punt voor, en dat ben jij. Trek er een cirkel omheen, en dat zijn je geliefden, je intimi. Trek daar weer een cirkel omheen, en dat zijn je vrienden. Trek daar weer een cirkel omheen, en dat zijn je kennissen en buren. Trek daar weer een cirkel omheen, en dat is de buurt, het dorp of de stad waarin je woont. Trek daar weer een cirkel omheen, en dat is je land. Trek daar weer een cirkel omheen, en dat is Europa. Trek daar weer een cirkel omheen en dat is de wereld. Trek daar weer een cirkel omheen en dat is ons zonnestelsel. Trek daar weer een cirkel omheen en dat is onze Melkweg. Trek daar weer een cirkel omheen en dat is de kosmos. Spirituele ontwikkeling betekent dat je je met steeds grotere cirkels identificeert, verbindt, dat je ik-gevoel steeds ruimer wordt, dat er empathie ontstaat met een steeds ruimere wereld om je heen. Met ‘rechts’ bedoel ik dan dat mensen al een betonnen muur om dat allerkleinste punt, dat ikje in het midden zetten. Ja, daar moet het wel mee beginnen zoals je schrijft: verbeter de wereld, begin bij jezelf, dat kan niet anders. Maar rechts hecht zodanig aan dat ikje – we vinden dat terug in de verheerlijking van de zelfzucht als kern van het neoliberalisme – dat het verkrampt, zich niet opent naar transpersoonlijke werelden daarbuiten. Bij links zie je volgens mij veel meer betrokkenheid bij wat zich voorbij het eigen ik afspeelt, daarom gaan bijvoorbeeld milieubewustzijn en rechts niet goed samen. Met bovenstaand schema in gedachten zou je kunnen zeggen dat links rechts insluit, er wel zijn wortels in vindt maar niet het ikkige egocentrische kind gebleven is dat alleen aan zichzelf denkt. Links overstijgt rechts, is ruimer en alomvattender. Dit gaat uiteraard niet voor alle linkse en rechtse mensen op: er zijn best linkse egoïsten en rechtse mensen die aanvoelen dat er toch wel méér is dan eigenbelang. Ik dacht hierover al eens in een weblog geschreven te hebben, maar kan dat niet zo snel terugvinden en hoop dat dit minstens even duidelijk is.

  7. Geert zei:

    Satyamo,
    Als het goed is kom je er via
    http://www.issuu.com/geertvanderleest
    dan krijg je een boekenplank vol met omslagen van mijn artikelen (een stuk of 15) en dan moet je even zoeken naar het omslag waarop staat “spirituele politiek”
    Hopelijk lukt het.
    Groetjes,
    Geert

Reageer

XHTML: Je kan deze tags gebruiken: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>