De meeste mensen deugen

27 november 2019

De meeste mensen deugen – een nieuwe geschiedenis van de mens. Dat is de titel van het dit najaar verschenen dikke werk van Rutger Bregman waarover ik een boekbespreking schreef. Een revolutionair boek omdat het regelrecht ingaat tegen de algemene opvatting dat wij mensen diep van binnen wrede egoïsten zijn. Die alleen maar een beetje leuk met elkaar kunnen omgaan dankzij een dun laagje beschaving. Vraag het de kerk, en we zijn diep zondig vanbinnen. Vraag het de politici, en alleen wet- en regelgeving kunnen de samenleving in toom houden. Vraag het Freud en hij zal zeggen dat we het ongebreidelde lustprincipe van het ‘es’ moeten beheersen. Kortom: er leeft een monster in ons en daarom kunnen we noch onszelf noch de ander vertrouwen. Eén prikje in ons laagje beschaving en de hel breekt los. Intussen zijn we dat als vanzelfsprekend gaan aannemen, maar de realiteit wijst in een andere richting.

Dit geloof is ook wel de vernistheorie genoemd. Bregman gelooft er niks van. De meeste mensen zijn in wezen niet slecht maar gewoon aardige en sociale wezens. Het is niet zijn fysieke kracht of intelligentie die hem heeft doen evolueren, maar zijn ‘social learning’. Mensen kunnen blozen en juist daardoor elkaar beter kennen, mensen hebben oogwit zodat ze elkaar kunnen volgen, mensen hebben een kleinere wenkbrauwboog zodat ze elkaar beter kunnen aankijken. Ik begrijp beter dan ooit waarom ik een hekel heb aan mensen met zonnebrillen, en waarom velen het moeilijk hebben met gezichtsbedekkende kleding. De mens heeft zichzelf gedomesticeerd, en Bregman noemt hem ook wel de homo puppy. Als ik nog een stap verder ga geloof ik dat het juist liefde is die de mens zo bijzonder maakt en tot zijn ontwikkeling heeft geleid. Samenzijn, aardig zijn, broederschap en elkaar helpen zijn zonder liefde ondenkbaar. Hadden de hippies dan toch gelijk?

Maar hoe zit het dan met die kleine minderheid van mensen die niet deugen? Dat zijn de ‘priests and politicians, the maffia of the soul’ zoals Osho die schaamteloze machtshebbers noemt. Mensen van dichtbij doodmaken is heel moeilijk, maar makkelijk als je ze niet in de ogen hoeft te zien, zoals pausen en generaals vanaf een afstand hun orders geven, of zoals je vanuit een bunker met drones bombardementen kunt uitvoeren. Macht corrumpeert, en het is de vraag of je die wel zou moeten willen hebben, in elk geval niet langer dan een paar jaar en dan ook zo dicht mogelijk bij de mensen boven wie je bent aangesteld. Want voor je het weet ga je mensen tegen elkaar uitspelen, tegen elkaar opzetten. Het is niet voor niets dat er om de zoveel jaar weer nieuwe verkiezingen zijn. Verdeel en heers. Schep wantrouwen, want dat gaat zichzelf automatisch bevestigen dank zij het nocebo-effect, de tegenhanger van het placebo-effect waardoor mensen zich juist gaan gedragen zoals je dat verwacht.

De media zijn een van de grootste boosdoeners. Want goed nieuws is geen nieuws, en het uitzonderlijke vraagt aandacht – dat zit in onze overlevingsbiologie – zodat het lijkt alsof alles kommer en kwel is in de wereld. Bregman adviseert dan ook om het nieuws, de meest verslavende drug die er bestaat, niet te volgen. Wel veel aandacht voor het slechte en weinig aandacht voor het goede nieuws? Dat kan niet goed gaan. Ik had altijd een hekel aan World Press foto’s omdat ze voor het grootste deel over ellende gaan. Die is er inderdaad, maar er is zoveel meer. Talloze experimenten lopen door Bregmans boek, onderzoeken die de vernistheorie zouden bevestigen, maar de auteur haalt ze stuk voor stuk onderuit. Gemanipuleer met experimenten, iets waaraan ook zogenaamde reality shows zich bezondigen. Populaire romans als The lord of the flies die niets met de werkelijkheid hebben uit te staan.

In zijn eigen verhaal over zijn boek geeft Bregman veel voorbeelden van hoe we geïndoctrineerd zijn om in het slechte in de mens te geloven. Zelf kijk ik het liefst om me heen. Mensen helpen elkaar graag en zijn gewoon aardig. Zodat het beter is om te vertrouwen dan om te wantrouwen. Niet alleen in de ander, maar ook in jezelf. Dat is realisme.