Geleefd beleefd

30 april 2023

Voor mij ligt Hoe hoort het eigenlijk? van Amy Groskamp-ten Have, geheel herzien door Reinaldis van Ditzhuyzen. Dat boek heb ik rond de eeuwwisseling van Vriend gehad, of eigenlijk van Sint, met de annotatie “Ware beschaving komt van binnenuit!” Wellicht leek ik voor hem teveel op Bram uit de commune van Paul van Vliet, en was dit bedoeld als hulp om mij bij de Rozenkruisers wat netjes te gedragen. Want daar waren de omgangsvormen toch wat anders dan in de ashram van Osho. Ik moet toegeven dat beleefd gedrag niet mijn beste kant is, daar ben ik vaak iets te wild en spontaan voor, zodat ik me goed kan voorstellen hoe Toon Hermans zich tijdens een banket voelde. Desalniettemin vind ik dit een leuk boek. Net als in een samenleving zijn er in omgangsvormen regels nodig om een en ander plezierig en gesmeerd te laten verlopen. Dat schijnt nodig te zijn. In het boek zijn dan ook hoofdstukken gewijd: omgang, kleding, gastvrijheid, aan tafel, officiële gebeurtenissen en formaliteiten, schriftelijke en mondelinge communicatie, en protocol. 271 pagina’s. Dit allemaal voor de westerse wereld dan, waar heel anders over dit soort dingen wordt gedacht dan elders in de wereld.

Veel etiquette spreekt voor zichzelf en kan je ook wel zelf bedenken. Zoals geen boeren of winden laten, of met iemand praten aan de overkant van de straat. Helemaal compleet is het boek niet, want er staat nergens dat het niet netjes is om twee keer te toeteren als je na een bezoek wegrijdt. En het Welkom, dames en heren zou volgens Philippe Geubels ook wel aangepast mogen worden aan de moderne tijd. Helaas blijft het onderscheid tussen dames en heren in nette omgangsvormen nog steeds onuitroeibaar. Met al die vrouwenemancipatie weet ik als man soms niet meer waar ik goed aan doe. Want een vrouw zou zich best gediscrimineerd kunnen voelen als ik, indachtig Amy, als man niet achter maar vóór haar de trap op loop, alsof vrouwen nooit de broek aan zouden hebben. En ik zou het best eens leuk vinden als een vrouw eens mij bij de deur liet voorgaan. Het dames gaan voor heb ik dan ook nooit begrepen. Wellicht is dit soort beleefdheden een psychologisch trucje om het ‘zwakkere’ van het vrouwengeslacht te bevestigen en daarmee te bestendigen. Over het verschil in gepaste kleding voor mannen en vrouwen valt mij op dat mannen veel minder bloot mogen laten zien dan vrouwen: beschouwen we de laatsten in betere kringen toch een beetje als lustobjecten of zijn de mannen gewoon preutser?

Is etiquette te rijmen met de opvatting dat ware beschaving van binnenuit komt? Kán ware beschaving überhaupt van binnenuit komen? Ik denk het wel. Iemand met een beetje bewustzijn kan het allemaal zelf bedenken. Mijn moeder was trots op me toen deze jongen in de tram een oudere dame met een parmantig handje mijn zitplaats aanbood. Wellicht had ik ergens gelezen dat dit zo hoorde, maar deed ik dat toch uit mijzelf. Mijn moeder trachtte me soms wel dingen te leren, zoals wat te laat komen bij mijn grootouders omdat je de vrouw des huizes wat extra tijd moest geven om zich voor te bereiden. En wij maar op en neer drentelen op de Minervalaan. Alsof grootmoeder niet zo beleefd hoeft te zijn om ons op tijd te ontvangen! Deze voorkomendheid had ik nooit zelf kunnen bedenken. Je zou het boek van Amy, herstel: mevrouw Groskamp-ten Have hooguit als leidraad kunnen zien om je bewustzijn wat op te vijzelen over hoe je anderen kunt plezieren. Ervan uitgaand dat je dat wilt natuurlijk. Bijvoorbeeld dat je in sommige kringen teveel aandacht naar je toe trekt door je totaal anders te kleden. Tenzij je dat juist wilt natuurlijk. Maar zelf ben ik nog altijd iemand die vindt dat mensen me maar moeten nemen zoals ik ben. Zoals Maarten van Rossem zegt: “Als ik ergens niet naar binnen mag vanwege mijn kleding, hoeft het niet meer voor mij.” Dat bespaart meteen 271 pagina’s.

Rekening houden met anderen getuigt van innerlijke beschaving. Maar we zijn niet op de wereld om aan elkaars verwachtingen te voldoen. Als jouw beleefdheid niet echt door jou geleefd is – en dat is maar al te vaak het geval – is het onecht, en dat zou de ander ook niet moeten willen. Beleefdheid is meestal hypocrisie. Zo zou het boek van Amy ook Hypocrisie voor dummies kunnen heten. Excuses, mevrouw Groskamp-ten Have.