Trippende hersenen

14 april 2016

Onlangs deed Enzo Tagliazucchi, verbonden aan het Herseninstituut van Amsterdam, onderzoek naar het functioneren van de hersenen tijdens gebruik van lsd. Met trippende mensen onder een fMRI-scanner, wat nog nooit eerder is vertoond. Double blind, zoals het hoort. En wat bleek? Het veel gerapporteerde gevoel van verlies van identiteit en van te versmelten met het universum hangt samen met verbindingen die ontstaan tussen twee netwerken in de hersenen die normaliter gescheiden functioneren: die van introspectie en die van waarneming van de buitenwereld. Binnen en buiten versmelten met elkaar, en kennelijk is een pilletje met een geringe hoeveelheid lsd al voldoende om dit ook echt te ervaren.

Eerder onderzoek liet al zien dat mensen onder invloed van lsd hun eigen verhoogde hersenactiviteit zien, wat een verklaring kan zijn voor hallucinaties en visuele storingen, zegt Tagliazucchi. Zoals het in een artikel in De Volkskrant staat: het brein van de lsd-gebruiker lijkt erg op dat van een baby: vrij en onbeperkt. ‘Trip zet volume van het bewustzijn harder,’ kopt een ander artikel over hem in dezelfde krant. ‘Ik stel het voor als de draaiknop op de radio: je draait de ene kant op en je hebt bewusteloosheid, je draait de andere kant op en je krijgt gewoon bewustzijn. En als je verder draait, krijg je iets wat lijkt op de psychedelische toestand. Verruimd bewustzijn, zou ik dat noemen.’

In je eigen hersenen kijken! Veel psychedelische kleurige patronen zijn niets anders dan je eigen hersenactiviteit. Als je echter gelooft dat wij ons brein zijn en dat de waarnemer nooit het waargenomene kan zijn, is dat schier onmogelijk. Maar toch verwondert het me dat dit kennelijk tóch kan, zoals gisterochtend toen ik weer last kreeg van visuele stoornissen die zich in mijn hersenen afspelen en die ik ook duidelijk zie. Wat kijkt er nu eigenlijk naar wat? Ik word geacht met mijn visuele hersenschors te zien, en tegelijk kijk ik naar mijn hersenschors. Daar klopt iets niet! Kennelijk kunnen hersenen in het bewustzijn opdoemen, wat betekent dat hersenen het bewustzijn niet zijn!

Je kunt je afvragen hoe het mogelijk is dat iets chemisch kan leiden tot een spirituele ervaring van eenheid en egoverlies, hoe iets materieels je een glimp van verlichting kan doen ervaren. Wat ook te lezen is bij Jed McKenna, die zijn boek Notities besluit met een pleidooi voor het gebruik van lsd als hulpmiddel op de weg naar verlichting. De enige verklaring die ik kan bedenken is dat hersenen verlichting juist in de weg staan, dat ze gedurende de menselijke evolutie geleerd hebben om spirituele ervaringen te onderdrukken omdat deze niet echt bijdragen aan het overleven van de menselijke soort. Probeer je maar eens al trippend in leven te houden – daarvoor moet je echt wel verschil tussen jezelf en wereld om je heen maken.

‘Veel mensen hebben het beeld dat drugs de werkelijkheid vervangen door een illusie,’ vertelt Tagliazucchi in De Volkskrant. ‘Maar de wereld die we normaal gesproken ervaren is óók een illusie. Het brein is voortdurend bezig onze waarneming te construeren. Je ziet bijvoorbeeld nooit de adertjes die voor je ogen zitten, of het trillen van je ogen, omdat je brein die informatie wegfiltert. Wat een psychedelische drug dus doet, is de ene illusie vervangen door een andere. Het is lastig welke illusie “echter” is.’ Zelf denk ik dat alles illusie is. Bijna alles. Want er is één ding waarvan ik zeker weet dat het geen illusie is: mijn bewustzijn.