Morele ambitie
30 maart 2024
Jammer. Na zijn prachtige bestsellers Gratis geld voor iedereen en De meeste mensen deugen valt Rutger Bregmans derde boek bij De Correspondent Morele ambitie nogal tegen. Het is wel keurig gebonden, ruim gedocumenteerd, vol passie geschreven en straalt het voor de schrijver zo kenmerkende aanstekelijke enthousiasme uit, maar verder weet ik niet wat ik ermee moet. Maar dat zal wel aan mijn eigen gebrek aan morele ambitie liggen. De titel alleen al staat me tegen. Ik heb niks met moraliteit omdat het voor mij een stoffig begrip is dat me doet denken aan al of niet zelfopgelegde normen en waarden, volgens Wikipedia ‘een geestesgesteldheid, geestelijke weerbaarheid, moed, werkkracht of strijdlust die in moeilijke omstandigheden door een individu of groep wordt vertoond’. Ik heb ook niets met ambitie, door dezelfde bron omschreven als ‘streven om carrière te maken en de daarmee vaak gepaard gaande “zucht, dorst naar eer of roem”. In meer algemene zin is ambitie het streven naar een bepaald doel’.
Ben ik zelf moreel ambitieus? Misschien zou je mijn zestienjarige raadslidmaatschap een morele ambitie kunnen noemen. Maar voor mij voelde het simpel als doen wat er gedaan moest worden. Zo simpel was het, ik kon gewoon niet anders dan mijn geboortedorp willen beschermen tegen verloedering van haar wezen, zoals ik ook de astrologie en de woorden van mijn Wijze Tante wilde beschermen tegen het steeds meer opkomende oppervlakkige materialisme en populisme van deze tijd. Maar ik sla mezelf niet op de borst omdat dit alles morele ambitie zou zijn. Omdat dit voor mij niet zo voelt. Sterker nog: moraliteit en ambitie getuigen juist van een gebrek aan spiritualiteit. Omdat ze je vastpinnen aan je eigen persoonlijkheid met waarden en ideeën waardoor flexibiliteit ver te zoeken is. Omdat ze je met een doel in de toekomst afhouden van het hier en nu. Van Bregman moeten we aan het werk, wat me doet denken aan Mao met zijn culturele revolutie waarin voor cultuur geen sprake mocht zijn. Wat blijft er over van kunst als die ook ambitieus moet zijn?
Wat wél inspirerend is, is Bregmans gedachte dat je op je eentje veel meer kunt bereiken dan je geneigd bent te denken. Zijn boek staat vol met voorbeelden van eenlingen die via een kettingreactie een ware revolutie teweeg hebben gebracht. Geloof Bregman maar: je kán de wereld verbeteren! Hij vertelt over mensen als Thomas Clarkson die over de slavernij begon, Ralph Nader die auto’s veiliger maakte, de zwarte Rosa Parks die weigerde op te staan voor witte mensen, Rob Mather die malaria bestreed, en vele anderen. Moreel ambitieuze mensen die begonnen met een beroep op anderen te doen. Dat werkt, want mensen helpen graag als je hen iets vraagt, immers de meeste mensen deugen. Als raadslid maakte ik eerst mijn fractiegenoten warm voor een idee. En als dat lukte was de coalitie aan de beurt. En als ook daar draagvlak was kwam de hele gemeenteraad aan de beurt. Hoewel ik een hekel heb aan het woord ‘netwerken’ heeft Bregman het over hetzelfde principe dat nodig is als je iets wilt bereiken. En dan niet alleen praten, maar ook doen!
Nee, je bent niet goed zoals je bent. Een rare titel van het eerste hoofdstuk waarmee Bregman zijn protestantse afkomst verraadt. Hij hamert erop dat bewustzijn niet genoeg is, hoewel het daar natuurlijk wel mee begint. “Maar in bewustzijn kun je niet wonen,” parafraseert hij Jan Schaeffer. Nou, voor mij is het de enige plek waarin je juist wél kunt wonen. Want bewustzijn is meer dan kennis in je hoofd, omdat het ook voelen betekent, van het beleven van je eigen lijf tot meeleven en lijden met anderen en de natuur. En écht bewustzijn kan niet anders dan tot actie leiden. Dat heeft geen plicht nodig, want dan gebeurt het vanzelf. Tenzij je hypocriet bezig bent. ‘Beschouw winnen als je morele plicht’ is de titel van het vierde hoofdstuk waarin het tweede deel ontbreekt. Maar dachten de vele mensen die als individu of als groep zoals de Quakers een groot verschil zouden gaan maken daar ook zo over? Ze konden gewoon niet anders dan bijvoorbeeld opkomen tegen de slavernij of ervoor zorgen dat velen zich lieten vaccineren.
Volgens Bregman moeten we vier illusies achter ons laten. Die van bewustzijn, van goede intenties, van puurheid en van synergie. Voor mij zijn dat geen illusies. Is mijn leven nu verloren, zal ik op mijn sterfbed nu het berouw over een verspild leven hebben waar de auteur als een dominee voor waarschuwt? Al met al is het een boek waar ik weinig mee kan zodat ik weinig behoefte heb om me bij zijn School of Moral Ambition aan te melden, met als beginselen actie, impact, radicale compassie, ruimdenkendheid, medemenselijkheid, levenslust en doorzettingsvermogen, die op mij als nogal open deuren overkomen. Een en ander neemt niet weg dat het boeiend is om de verhalen van veel wereldverbeteraars te lezen. Maar waren ze allemaal gelukkig? En hoe kan je een ander gelukkig maken als je dat zelf niet bent? Slavernij is er nog steeds, zij het in een andere vorm. Waar komen die ziektes vandaan waartegen vaccinaties nodig zijn? Ik geloof nog steeds dat alleen bewustzijn onze redding kan zijn. Maar dat zal volgens Bregman wel een smoesje zijn.
Gepost in Maatschappij en politiek
