Zelfbewustzijn
20 oktober 2017
Eerlijk gezegd snap ik het niet. Dat hoef ik mezelf niet kwalijk te nemen, want het is gewoon niet te snappen. Het zit zo. Als je me vraagt wie of wat ik ben, kan ik natuurlijk mijn naam noemen, mijn geslacht en leeftijd, mijn liefhebberijen, werk en wat niet al. Ik kan mijn horoscoop laten zien, mijn lichamelijke gesteldheid laten weten, en verhalen over van alles wat ik in mijn leven heb meegemaakt. Maar dat gaat allemaal voorbij en kan veranderen, zodat het weinig zegt over wie ik werkelijk ben. Is er dan geen wezen, geen kern in me die nooit verandert? Zonder dat zou ik steeds iemand anders zijn terwijl ik toch iets ervaar dat altijd bij me is, dat altijd in me geweest is en waarvan ik me niet kan voorstellen het er ooit niet meer zal zijn. Een kern in me, mijn wezen, een gevoel van er zijn, een waarnemer die altijd bij me is en die ik bewustzijn noem, al dan niet op een laag of hoog pitje. Want alles speelt zich af in dat bewustzijn dat ergens rond mijn hoofd lijkt te zweven. En alle verschijnselen, alle ervaringen, verliefdheden en gedachten doemen op in dat bewustzijn. Wat dus betekent dat ik dat allemaal niet ben. Van mezelf blijft niets meer over dan een leeg vat, een filmdoek voor en na de voorstelling die leven heet. Ik ben bewustzijn. Bewustzijn is leegte. Oké? Dan ga ik verder.
Ik ervaar mijn bewustzijn. Maar dat kán helemaal niet! Want hoe kan mijn ene bewustzijn zich in mijn andere bewustzijn bevinden? Dan zijn er twee: subject en object, en zowat onze hele cultuur is erop gebaseerd om die strikt gescheiden te houden. Zeker in de wetenschappelijke wereld. Mijn onbegrijpelijke ervaring van bewustzijn wordt dan ook vaak zelfbewustzijn genoemd, maar dat is volgens het logische verstand dus onmogelijk. Maar toch is het er: mijn bewustzijn dat zich bewust is van zichzelf. Dat snap ik dus niet. Want als dat echt zo is wordt meteen het hele westerse denken onderuit gehaald dat gevestigd is op de opvatting dat er altijd twee zijn: object en subject. Want één verschijnsel is genoeg om mooie denksystemen op hun grondvesten te doen schudden, zoals één witte raaf al genoeg is om de stelling te ondergraven dat raven zwart zijn. Ik hou trouwens van raven, geniet van hun brutale gekras, maar dit terzijde. Hier zit ik dan, de denker die concludeert dat object en subject één en dezelfde kunnen zijn en daarmee vloekt in de kerk van de wetenschap. Wat een gepuzzel, heb ik niets beters te doen? Maar ik hou nu eenmaal van puzzelen en dit is weer eens iets anders dan een sudoku.
Ik denk dat we belazerd worden door het denken, dat niet anders kan dan polariteiten te suggereren die er in feite helemaal niet zijn. Ja, we hebben er onze technologie aan te danken, maar dit denken gaat haperen als we over zelfbewustzijn beginnen, een rare uitzondering op de regel die door de wetenschap door de vingers wordt gezien. Maar ik ga het nog bonter maken. Iets kan alleen maar in het niets verschijnen, net zoals het filmdoek leeg moet zijn als je er iets op wilt projecteren. Dat betekent dus dat er niet alleen een iets bestaat, maar ook een niets. Maar hoe kan niets bestaan? Zijn er echt lege ruimtes waarin geen enkel elementair deeltje of stukje straling te vinden is? Voor mij gaat het dan ook niet om alles óf niets, maar alles én niets. Omdat ze dezelfde zijn. Vroeger riep ik ‘Alles is één!’ van de daken, en het lijkt er nog steeds op dat ik gelijk had. Uiteindelijk kom ik terecht bij het idee dat alles een zichzelf bewust bewustzijn is, leeg en vol tegelijk. Dat de wereld een illusie is, een droom waarmee het bewustzijn zich vermaakt omdat het zich anders zou vervelen. Want het nadeel van de eenheid van alles – Ken Wilber noemt dat ‘één smaak’ – is dat het op gegeven moment heel saai wordt zodat je behoefte krijgt aan een spelletje.
Ik wou dat ik twee hondjes was, dan kon ik samen spelen, dichtte Godfried Bomans, die kennelijk even in de huid van God of Brahma was gedoken. Dat is wijsheid. Het spel spelen, het niet serieus nemen en je verliezen in de onzin ervan. Misschien is de hele kosmos wel een grote grap die uit een diepe lach is ontstaan. Zei ik dat ik iets niet snapte? Grapje!
Gepost in Psychologie
